یکی از روش های سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری ها و آسیب های دیگر استفاده از دستگاه ها و دوربین های رادیوگرافی می باشد. دستگاه های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و بطور کلی رادیوگرافی ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.

رادیوگرافی داخل دهانی

رادیوگرافی های داخل دهانی رایج ترین نوع هستند و سطح بالایی از جزئیات را نمایش می دهند.

کاربردها:

- تشخیص پوسیدگی
- مشاهده ریشه دندان
- بررسی سلامت قسمت استخوانی اطراف دندان
- مشاهده وضعیت دندان در حال رشد

انواع مختلف رادیوگرافی های داخل دهانی، جهات متفاوتی از دندان را نشان می دهند:

۱- رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing) نشان دهنده سمت راست دندان

این رادیوگرافی کرون دندان های عقب را نشان می دهد. دندانپزشک ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ می گیرند. هر رادیوگرافی دندان های مولر (دندان های عقب) و دندان های دوپایه (دندان هایی که در مقابل مولر ها قرار دارند) در بالا و پائین و در واقع جزئیات دندان های بالا و پائین یک سمت دندان را نشان می دهد. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می دارد. این رادیوگرافی ها به دندانپزشکان کمک می کنند که پوسیدگی بین دندان های عقب و تغییر ضخامت استخوان ها به علت بیماری های لثه را تشخیص دهند. همچنین رادیوگرافی بایت وینگ می تواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم های دیگر به عنوان مثال بریج ها کمک کند. همچنین می تواند هر گونه سایش و یا فروپاشی در  پرکردگی دندان را نمایش دهد.

۲- رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical) نشان دهنده سمت چپ دندان

تنها یک یا دو دندان را در آن واحد نشان می دهد. رادیوگرافی پری اپیکال شبیه به رادیوگرافی بایت وینگ است، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمتی پایه ای که به فک متصل می شود را نشان می دهد.

بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی که در گذشته داشته اید دندانپزشک ممکن است برای فرد یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا FMX تجویز کند. این روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان است. این رادیوگرافی تغییرات غیرطبیعی در ریشه ها و استخوان محیطی آنها را نشان می دهد.

۳- رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal) نشان دهنده سطح اکلوزال دندان ها

این رادیوگرافی از رادیوگرافی های معمول دیگر بزرگتر است و رشد و جایگاه دندان های کودکان را نشان می دهد. هر رادیوگرافی تقریباً تمام طاق فک بالا و یا پائین را نشان می دهد.

رادیوگرافی های خارج دهانی

رادیوگرافی های خارج دهانی به نحوی تهیه می شوند که نوار رادیوگرافی در خارج دهان قرار می گیرد. این دسته از رادیوگرافی ها، علاوه بر نشان دادن دندان ها، اطلاعاتی در رابطه به فک ها و جمجمه ها به دندانپزشک ارائه می دهند که هدف اصلی در این رادیوگرافی فک ها و جمجمه نیز می باشد.

کاربردها:

- تحت نظر داشتن رشد و پیشرفت
- مشاهده وضعیت دندان های تحت فشار
- بررسی رابطه بین دندان ها و فک ها
- بررسی استخوان های صورت
- تشخیص مشکلات احتمالی بین دندان ها و فک ها و مفصل گیجگاهی و یا دیگر استخوان های صورت

رادیوگرافی های خارج دهانی نسبت به رادیوگرافی های داخل دهانی جزئیات کمتری ارائه می دهند، به همین دلیل عموماً برای تشخیص پوسیدگی ها و یا نواقص دندان ها به صورت مجزا، استفاده نمی شوند.

۱- رادیوگرافی پانورامیک (Panoramic)

این رادیوگرافی تمام محوطه دهان را در یک تصویر نمایش می دهد و شامل تمام دندان ها در فک بالا و پائین می شود. این نوع رادیوگرافی ها نیازمند یک نوع دستگاه خاص هستند. در این دستگاه، لوله ای که اشعه X را از خود ساطع می کند در پشت سر فرد و نوار رادیوگرافی در مقابل صورت فرد به حالت چرخشی حرکت می کنند. با این روش شکل گسترده کامل فک ها در یک نوار گرفته خواهد شد. فرد باید با دقت در جایگاه مخصوص قرار بگیرد چرا که دستگاه در یک مسیر مشخص حرکت می کند. ابزارهایی که به دستگاه رادیوگرافی متصل هستند، سر و فک ها را ثابت نگه می دارند. تمام این توضیحات ممکن است تهدیدآمیز به نظر بیاید اما در واقع روند کار بسیار ایمن است و غالباً از اشعه X کمتری نسبت به رادیوگرافی داخل دهانی استفاده می کند. این رادیوگرافی می تواند به مشاهده دندان های نهفته و تشخیص تومورها و کیست ها کمک کند.

۲- رادیوگرافی سفالومتری (Cephalometry)

این ها رادیوگرافی هایی هستند که از یک سمت سر گرفته می شوند. این رادیوگرافی ها به منظور مشاهده رابطه دندان ها و فک ها و بررسی مشخصات فرد مورد استفاده قرار می گیرند. متخصصان ارتودنسی از پیش بینی سفالومتری برای تعیین بهترین نوع درمان ارتودنسی بسته به موقعیت خاص دندان های بیمار استفاده می کنند.

۳- رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری (Cone Beam CT / CBCT Scanning)

این رادیوگرافی ها تصاویر سه بعدی با کیفیت بالا از سازه های دندانی، بافت های نرم، عصب ها و استخوان ارائه می کنند. قرد در حالت نشسته یا ایستاده قرار می گیرد و دستگاه در اطراف سر او می چرخد و تمام اطلاعات را در یک چرخش ثبت می کند. به جای شکل معمول CT استاندارد، پرتوهای این رادیوگرافی مخروطی شکل هستند. رادیوگرافی مخروطی، نسبت به سیتی اسکن پزشکی، اشعه بسیار کمتری استفاده می کند اما نسبت به رادیوگرافی های دندانی دیگر، میزان خیلی بیشتری از اشعه ایکس را استفاده می کند. رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری بیشتر برای انتخاب و قرار دادن ایمپلنت های دندانی مفید است، همچنین به تشخیص مشکلات لثه ها، ریشه ی دندان ها، فک ها و تشخیص کیست ها و تومورها  و شکستگی در دهان و صورت کمک می کند.

۴- سی تی اسکن استاندارد (CT)

این نوع رادیوگرافی معمولاً باید در مطب رادیولوژی و یا بیمارستان انجام شود. فرد در حالت خوابیده قرار می گیرد و دستگاه "لایه های مسطح" تصویر را  با چند گردش در اطراف سر بیمار ثبت می نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه در این روش بسیار بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است. سی تی اسکن استاندارد ممکن است به منظور بررسی اندازه و جایگاه قرارگیری ایمپلنت ها مورد استفاده قرار گیرد. این روش به جراح کمک می کند تا از پیچیدگی های محتمل قبل و بعد از عمل جراحی جلوگیری کند.

۵- رادیوگرافی توموگرافی (Tomography)

یک لایه و یا برش خاص از دهان را نشان می دهد و باقی لایه ها را تار می کند. این رادیوگرافی برای بررسی قسمت هایی است که به سختی قابل مشاهده هستند و یا توسط قسمت های دیگر بسته شده اند.

۶- سیالوگرافی (Sialography)

روش دیگری که از اشعه X استفاده می کند، سیالوگرافی نام دارد. در این روش از نوعی رنگ استفاده می شود که درون غدد بزاقی تزریق می شوند تا در نوار رادیوگرافی دیده شوند (غدد بزاقی بافت های نرمی هستند که توسط اشعه X دیده نمیشوند). دندانپزشک می تواند از این روش برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد، یا سندرم شوگرن (اختلالی همراه با علائم از جمله خشکی دهان و چشم؛ این اختلال می تواند نقش مهمی در پوسیدگی دندان بازی کند) استفاده کند.

۷- رادیوگرافی دیجیتالی (Digital radiography)

رادیوگرافی های دیجیتالی یکی از جدید ترین متدهای اشعه X هستند. در این روش به جای گرفتن نوار در یک اتاق تاریک، نوار استاندارد اشعه X با یک صفحه الکترونیکی صاف و یا سنسور جایگزین می شود. تصاویر دو بعدی بلافاصله و بدون نیاز به صبر کردن وارد کامپیوتر می شود تا بتوان آنها را بر روی صفحه دید، ذخیره کرد و یا چاپ نمود. تصویر گرفته شده از دندان را می توان چند برابر اندازه واقعی بزرگنمایی کرد که به دندانپزشک کمک می کند تا کوچکترین تغییرات را که ممکن است حتی در معاینه حضوری هم مشاهده نشوند، بررسی کند و حتی در صورت لزوم، برای پزشک دیگری فرستاده شوند. رادیوگرافی های دیجیتالی که در زمان های مختلف گرفته شدند را می توان با روشی که تفاوت بین عکس ها را برجسته میکند، مقایسه کرد. به همین دلیل کوچک ترین تغییرات که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، مشاهده خواهند شد. در صورت استفاده درست از این روش، میزان اشعه  نسبت به روش های معمول تقریباً نصف خواهد بود.

۸- MRI - Magnetic Resonance Imaging

این متد، روشی است که در آن تصاویر سه بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته می شود. این روش بهترین راه بررسی بافت های نرم است.

با اینکه در معرض قرار گرفتن اشعه ها در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، با این حال هیچ کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت الشعاع اشعه قرار بگیرد. باید از پیش بند محافظ سربی و حلقه های تیروئید، علی الخصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.

رادیوگرافی تا ۴ واحد در هر ویزیت برای زنان باردار ایمن است، هرچند بسیاری از بیماران و پزشکان به تعویق انداختن رادیوگرافی تا پایان بارداری را انتخاب می کنند. نباید نگرانی برای گرفتن رادیوگرافی زنان باردار در حالت اورژانسی وجود داشته باشد. پیشگیری هایی مانند استفاده از پیش بند های سربی دو لایه، میزان تشعشعات را تا حد کاملاً ایمن پایین می آورد. زنان که در دوره شیردهی خود هستند و یا برای بارداری تلاش می کنند نیازی برای به تعویق انداختن رادیوگرافی ندارند.

منابع:

پورتال سلامت بانک
کلینیک رویال