در دهه گذشته، فناوری تحولات چشمگیری در دندانپزشکی، به‌ویژه در درمان‌های اندودنتیک، ایجاد کرده است. هدف اصلی این پیشرفت‌ها، افزایش دقت، بهبود نتایج درمان ریشه و افزایش ماندگاری دندان است. بااین‌حال، شکست درمان‌های ریشه همچنان یک چالش است و متخصصان در جستجوی فناوری‌های نوین برای بهبود نتایج درمان هستند. یکی از مشکلات رایج در اندودنتیکس، پریودنتیت آپیکال پایدار (Persistent Apical Periodontitis / PAP) است که درمان‌های متعددی برای آن وجود دارد. درمان غیرجراحی ریشه (Non-Surgical Root Canal Treatment / NSRCT) یکی از روش‌های رایج است، اما موفقیت آن به عوامل متعددی وابسته است. در مقابل، جراحی میکروسکوپی اندودنتیک (Endodontic microsurgery / EMS) به لطف فناوری‌های جدید مانند بزرگ‌نمایی، ابزارهای اولتراسونیک و مواد پرکننده مدرن، نتایج بهتری را ارائه می‌دهد.
سیستم هدایت‌شده در جراحی اندودنتیک (Guided EMS)
سیستم هدایت‌شده در جراحی اندودنتیک اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این فناوری، امکان انجام درمان‌های پیچیده‌تر را با دقت بالا و حداقل تهاجم فراهم می‌کند. سیستم هدایت‌شده در EMS به دو روش سیستم استاتیک (Static Navigation) و سیستم دینامیک (Dynamic Navigation System - DNS) انجام می‌شود.
سیستم استاتیک: دقت بالا اما پیچیدگی زیاد
سیستم استاتیک به کمک راهنمای جراحی سه‌بعدی (3D Surgical Guide) انجام می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از این راهنماها دقت و کارایی EMS را نسبت به روش‌های سنتی (فری‌هند) افزایش می‌دهد.
- مزایای سیستم استاتیک:
✅ دقت بالا در محل برش و دسترسی
✅ کاهش آسیب به بافت‌های اطراف
✅ بهبود نتایج درمان
- محدودیت‌های سیستم استاتیک:
❌ فرآیند طراحی و تولید راهنمای جراحی پیچیده است
❌ نیاز به تجهیزات چاپ سه‌بعدی و نرم‌افزارهای پیشرفته
❌ افزایش تعداد جلسات درمانی برای آماده‌سازی راهنما
سیستم دینامیک (DNS): تحول جدید در EMS
سیستم دینامیک یک فناوری جدید در اندودنتیکس است که مانند GPS برای هندپیس و دریل عمل می‌کند. DNS نسبت به سیستم استاتیک سریع‌تر و آسان‌تر است و نیاز به آماده‌سازی‌های پیچیده ندارد. مطالعات نشان داده‌اند که DNS دقت بالایی دارد و به حداقل برش و تهاجم کمک می‌کند. از طرفی، با توجه به دقت زیاد، امکان انجام جراحی‌های اندودنتیک در نواحی دشوار (مانند نزدیکی به ساختارهای حیاتی آناتومیک) فراهم می‌شود.
- سیستم دینامیک شامل چندین جزء اصلی است:
- کنسول مرکزی
- نمایشگر رابط کاربری
- دوربین‌های رهگیری حرکتی
- سیستم نورپردازی مخصوص هر دستگاه
این سیستم، با استفاده از مارکرهای نوری متصل به صورت بیمار و هندپیس جراحی، موقعیت سه‌بعدی محل جراحی و ابزار را در زمان واقعی نمایش می‌دهد.
- مراحل کار با DNS
1. اسکن CBCT و بارگذاری فایل DICOM در نرم‌افزار سیستم
2. برنامه‌ریزی جراحی و تعریف مسیر برش و حفاری
3. کالیبراسیون دستگاه و تنظیم مارکرهای حرکتی
4. شروع سیستم زنده برای هدایت دقیق جراحی
- مقایسه DNS با روش‌های سنتی
| ویژگی‌ها | روش سنتی (فری‌هند) | سیستم استاتیک | سیستم دینامیک (DNS) |
| دقت | متوسط | بالا | بسیار بالا |
| زمان آماده‌سازی | کم | زیاد | متوسط |
| نیاز به تجهیزات | کم | زیاد | متوسط |
| امکان استفاده در جراحی‌های پیچیده | محدود | بالا | بسیار بالا |
| یادگیری و آموزش | نیاز به مهارت زیاد | نیاز به آموزش نرم‌افزار و چاپ سه‌بعدی | یادگیری آسان‌تر |
- کاربردهای DNS در درمان‌های اندودنتیک
1. جراحی میکروسکوپی اندودنتیک (EMS)
2. بی‌حسی داخل استخوانی
3. دسترسی محافظه‌کارانه به کانال‌های کلسیفیه
4. برداشت و آماده‌سازی پست‌های ریشه‌ای
5. جراحی با پنجره استخوانی (Bone Window Surgery)
آینده سیستم دینامیک در اندودنتیکس
فناوری DNS به‌سرعت در حال پیشرفت است. یکی از جدیدترین نوآوری‌ها، ادغام سیستم دینامیک با واقعیت افزوده (*Augmented Reality / AR) است. این فناوری با استفاده از هدست‌های AR مانند Microsoft HoloLens 2 امکان نمایش اطلاعات سیستم به‌صورت مستقیم روی محل جراحی را فراهم می‌کند.
* Augmented Reality (AR) فناوری است که به افراد اجازه می‌دهد محتوای دیجیتالی (تصاویر، صداها، متن) را در محیطی واقعی قرار دهند.
- مزایای ادغام DNS و واقعیت افزوده:
✔️ افزایش دقت و هماهنگی چشم و دست جراح
✔️ کاهش نیاز به نگاه کردن به مانیتور در حین جراحی
✔️ افزایش تمرکز جراح روی ناحیه جراحی
سیستم هدایت‌شده (Guided Navigation) در جراحی اندودنتیک، به‌ویژه سیستم دینامیک (DNS)، تحولی بزرگ در دقت، کارایی و بهبود نتایج درمان‌های اندودنتیک ایجاد کرده است. این فناوری نه‌تنها امکان انجام جراحی‌های پیچیده‌تر را فراهم کرده، بلکه به کاهش آسیب‌های ناخواسته، افزایش دقت درمان و کاهش زمان جراحی کمک می‌کند. با پیشرفت سریع DNS و ادغام آن با فناوری‌های نوین مانند واقعیت افزوده، آینده‌ای روشن برای درمان‌های اندودنتیک مبتنی بر هدایت‌شده متصور هستیم.
