متأسفانه اغلب اصطلاحات تمیز کردن، ضد عفونی کردن و استریل کردن به جای یکدیگر استفاده می شوند. در صورتی که درک تفاوت بین آن ها برای مطب ها بسیار مهم است. به طوری که کنترل عفونت در مطب دندانپزشکی، برای ارائه یک محیط درمان ایمن برای بیماران و سلامت همه ضروری است. درک تفاوت‌های کلیدی بین این سه فرآیند و بهترین روش‌ها برای دستیابی به آنها برای کلینیک های دندانپزشکی از اهمیت زیادی برخوردار است.

کنترل عفونت مطب دندانپزشکی

در دندانپزشکی، دندانپزشک و دستیار با دهان بیمار سر و کار دارد که این کار آن ها را در معرض بزاق، خون و انواع مختلف باکتری‌ها قرار می دهد. و همچنین اینسترومنت های مورد استفاده در درمان های دندانپزشکی نیز آلوده به این مایعات می شوند که حذف صحیح و کامل آن ها از محیط، دست ها و ابزارها، بسیار حیاتی می باشد. پروتکل کنترل عفونت مطب دندانپزشکی باید بسیار سفت و سخت و استاندارد باشد تا از انتقال آلودگی بین افرادی که وارد مطب شما می‌شوند یا خارج می‌شوند، چه بیمار و چه کارمند، جلوگیری شود. اما تفاوت بین تمیز کردن، ضدعفونی و استریلیزاسیون بسیار زیاد است و کارکنان باید بدانند که چه زمانی و در کجا، از هر یک استفاده کنند.

تمیز کردن (Cleaning) چیست؟

تمیز کردن اولین قدم در هر روتین بهداشتی است و شامل حذف آلودگی‌ها و مواد زائد از سطوح و ابزارها بوده و در زمینه کنترل عفونت به حذف آلودگی‌های سطحی قابل مشاهده گفته می شود. این فرآیند معمولاً با استفاده از آب و مواد پاک‌کننده انجام می شود. در دندانپزشکی، تمیز کردن دستی ابزارها قبل از ضدعفونی کردن ضروری است تا از بین بردن آلودگی‌های بیولوژیکی و موادی مانند خون و بزاق را تضمین کند.

بعد از انجام این مرحله محیط و لوازم تمیز به نظر می رسند، حتی اگر لزوماً میکروب های کوچکی را که هنوز آنجا هستند حذف نکنید. شما خطر گسترش عفونت را کاهش می دهید، اما به طور کامل آن را از بین نمی برید. و شما نمی توانید از  وسایل "تمیز شده" در پروسه درمان استفاده کنید.
نظافت، کاری است که ما هر روز انجام می دهیم. قبل از غذا دست هایمان را می شوییم. حمام را وقتی کثیف به نظر می رسد تمیز می کنیم. ما همچنین مطب دندانپزشکی را با تمیز کردن کف یا مرتب کردن میزها تمیز می کنیم. اما مناطق بالینی برای ایمن ساختن آنها به چیزی بیش از "تمیز کردن" نیاز دارند.

ضد عفونی کردن (Disinfection) چیست؟

ضدعفونی کردن با استفاده از نوعی محلول شیمیایی انجام می گیرد که تمام میکروب های موجود در سطح یک جسم را از بین برده  و خطر انتقال هر گونه آلودگی یا عفونت را کاهش می دهد.

هر چیزی که در مطب دندانپزشکی در حین درمان لمس شود اما مستقیماً در دهان بیمار قرار نگرفته باشد، می تواند و باید ضدعفونی شود. به عنوان مثال، می‌توان قسمت سری رادیوگرافی که هنگام عکس‌برداری نگه می‌دارید، صفحه‌ کیبوردی که برای تایپ یادداشت‌های بیماران خود استفاده می‌کنید و یا یونیت مورد استفاده برای ویزیت و درمان را ضدعفونی کرد.
برای اینکه ضدعفونی به درستی عمل کند، باید دستورالعمل های روی برچسب محصولی را که استفاده می کنید به درستی دنبال کنید. برخی از دستمال‌ها یا اسپری‌ها ممکن است نیاز داشته باشند که به مدت 3-5 دقیقه روی سطح بماند. پس می تواند دستورالعمل هر محصولی (حتی دو مورد مشابه) متفاوت باشد. در نتیجه با استفاده نادرست از محصول می توانید خود و بیمارانتان را در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار دهید.
اگر از دستمال مرطوب ضدعفونی کننده استفاده می کنید، دقت کنید که خشک نشده باشد. اگر دستمال مرطوب خشک شده است و یا  از آن برای ضدعفونی چندین سطح استفاده کرده اید، حتما آن را عوض کنید. همچنین برای ضدعفونی کردن سطوح وسایل الکتریکی، فقط از ضدعفونی‌کننده‌های مناسب آن که برای این کار ایمن هستند استفاده کرده و در غیر این صورت، از محافظ یکبار مصرف استفاده کنید.

ضد عفونی کردن می‌تواند 99.9% از میکروب‌ها را از بین ببرد، اما نمی‌تواند تمامی اسپورهای میکروبی را حذف کند. این فرآیند برای ابزارهایی که با بافت بیمار در تماس نبوده اند، مناسب است.

استریل کردن (Sterilization) چیست؟

استریل کردن عمیق‌ترین سطح پاکسازی است و موجب از بین بردن تمامی میکروارگانیسم ها و اشکال ميكروبی از جمله اسپورها می شود در مطب دندانپزشکی، این فرآیند اغلب با استفاده از حرارت بالا (اتوکلاو)، گازهای استریل‌کننده، یا تابش انجام می‌شود. استریل کردن برای تمامی ابزارهایی که در تماس مستقیم با بافت‌ بیماران هستند، ضروری است.
استیریلزاسیون عمدتاً شامل روش­ هاي فيزيكی و شیمیایی است و با ضدعفونی کردن فرق دارد. ضدعفونی کردن باکتری ها موجود در سطح را کاهش می دهد، اما استریل کردن همه آنها را از بین می برد. به همین دلیل هر چیزی که داخل دهان بیمار می رود باید استریل شود. اگر استریل کردن آن ها از نظر فیزیکی غیرممکن باشد، باید از یکبار مصرف آن ها استفاده شود. (مانند سرساکشن ها و ...).

نکته 1: در دندانپزشکی، بحث زیادی در مورد اینکه آیا بسته های استریلیزاسیون باید از طرف کاغذ به سمت بالا یا به سمت پایین در اتوکلاو قرار گیرند وجود دارد اما پیشنهاد می شود طرف کاغذی به سمت بالا باشد تا بخار آب بتواند از بسته خارج شود.
نکته 2: قرار دادن تعداد مناسبی از ابزار و وسایل در هر بسته برای استریلیزاسیون صحیح و دوام طولانی مدت آنها بسیار حائز اهمیت می باشد. زیرا در صورت قرار دادن تعداد زیادی از ابزار در یک پاکت و روی هم قرار گرفتن آنها، موجب عدم استریلیزاسیون صحیح و تجمع بخار آب و در نتیجه زنگ زدن آنها می شود.
نکته 3: یکی از موارد مهم برای اطمینان از استریلیزاسیون صحیح، قرار دادن بسته ها، متناسب با ظرفیت اتوکلاو می باشد، زیرا در صورت قرار دادن بسته بیش از حد، بخار یا مواد شیمیایی نمی توانند به طور مناسب در اطراف همه ابزار حرکت کند.
نکته 4: توجه داشته باشید که مهر و موم کردن بسته بندی از اهمیت زیادی برخوردار است که شما می توانید از نوار های مهر موم دارای نشانشگر استریلیزاسیون بدین منظور استفاده کنید.