عصب کشی دندان 

درمان ریشه (Endodontics) یا به اصطلاح عامیانه عصب کشی که به اختصار به آن اندو (ENDO) هم می‌گویند. اندودنتیکس از دو کلمه یونانی "اِندو" به معنی داخل و"دنت" به معنی دندان، گرفته شده است. در واقع راه درمانی هست که مربوط به مرکز فضای داخل دندان می‌باشد. فضای داخل دندان حاوی بافت نرم به نام پالپ دندان است. پوسیدگی، اقدامات مکرر دندانپزشکی، تَرک یا ضربه به دهان می تواند باعث تحریک، التهاب یا عفونت پالپ شود. در صورت عدم درمان، می تواند باعث درد، حساسیت طولانی مدت به گرما یا سرما، تغییر رنگ دندان و تورم باشد. 

تفاوت بین اندودنتیکس و کانال ریشه چیست؟

در واقع اصطلاح 'کانال ریشه' در معنی اندودنتیکس، اشتباه است. کانال های ریشه بخشی از دندان است که در آن بافت عصبی، رگ های خونی و برخی سلول های دیگر قرار دارد. پس کانال ریشه فضایی در دندان و اندودنتیکس یک روش دندانپزشکی است. با این حال، اصطلاح کانال ریشه برای معنی اندودنتیکس به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است.

حقایقی درباره عصب کشی:

طبق انجمن متخصصان اندودنتیکس آمریکایی (AAE)، هر ساله بیش از 15 میلیون و هر روز بیش از 41000 اندو در ایالات متحده انجام می شود.
معمولاً تصور می شود که عصب کشی دردناکترین نوع درمان دندانپزشکی است، اما مطالعات نشان داد که تنها 17 درصد از افراد آن را "دردناکترین تجربه دندانپزشکی" خود توصیف کرده اند.
یک مطالعه در سال 2016 نشان داده است که علائم عصب کشی بسته به نوع باکتری در عفونت متفاوت است.

چه زمانی نیاز به عصب کشی دندان داریم؟

تشخیص اینکه دندان نیاز به درمان اندودنسی دارد یا خیر همیشه یک کار ساده نیست و نیاز به بررسی نشانه ها، علائم و آزمایش عصب دندان دارد. انواع علائم باید مورد ارزیابی قرار گیرند. برخی از این علائم توسط بیمار تشخیص داده می شود و عوامل دیگر، فقط توسط دندانپزشک تعیین می شود. علامت هشدار دهنده که باید مراقب آنها باشید:

1- درد مداوم (Persistent pain)

یکی از نشانه های نیاز به انجام عمل اندو، دردهای پی در پی دندان است. ممکن است درد را در اعماق استخوان دندان خود و یا در صورت، فک یا سایر دندان های خود احساس کنید. درد دندان ممکن است دلایل دیگری غیر از کانال ریشه داشته باشد. برخی دیگر از امکانات عبارتند از:

• بیماری لثه
• یک حفره در دندان
• درد ناشی از عفونت سینوس یا مشکل دیگر
• آسیب دندان ترمیم شده
• یک دندان نهفته که ممکن است عفونت داشته باشد

علت درد مهم نیست، اگر دندان درد دارید، بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید، به خصوص اگر درد مداوم داشته باشید. تشخیص و درمان به موقع درد دندان به طور معمول منجر به نتیجه گیری بهتر می شود.

2- حساسیت به گرما و سرما(Sensitivity to heat and cold)

اگر دندان شما هنگام خوردن غذای گرم یا سرد و نوشیدن یک فنجان قهوه یا آب یخ درد می کند، ممکن است دندان به دلایل مختلف به سرما یا گرما حساس شده باشد. 

این حساسیت می تواند مانند یک درد مبهم یا یک درد شدید احساس شود. اگر این درد به مدت طولانی باشد، این ممکن است نشانه ی آسیب دیدگی یا عفونت رگ ها و اعصاب دندان باشد. در این شرایط دندان شما به اندو نیاز دارد.

3- تغییر رنگ دندان(Tooth discoloration)

عفونت در پالپ دندان شما می تواند باعث تغییر رنگ دندان شما شود. ضربه به دندان یا تجزیه بافت داخلی می تواند به ریشه آسیب برساند و به دندان ظاهری سیاه و سفید مایل به خاکستری بدهد.
به گفته کنت روچیلد که 40 سال تجربه دندانپزشکی دارد "پالپ دندان می تواند در صورت عدم تأمین خون کافی از بین برود، بنابراین نشان دهنده نیاز به عصب کشی است."
اگرچه تغییر رنگ دندان می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد ، اما در صورت تغییر رنگ دندان بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید.

4- لثه های متورم(Swollen gums)

تورم لثه همراه با دندان درد می تواند یکی دیگر از نشانه هایی باشد که شما به عصب کشی نیار دارید. تورم به دلیل مواد زائد اسیدی بافت های پالپ مرده ایجاد می شود، که ممکن است منجر به تورم (اُدم) در خارج از نوک ریشه دندان شود. همچنین ممکن است کمی جوش روی لثه داشته باشید که این جوش لثه، پارولیس یا آبسه نامیده می شود. آبسه می تواند طعم ناخوشایندی را در دهان شما ایجاد کرده و باعث بوی بد دهان شود.

5- درد هنگام خوردن یا لمس دندان (Pain when you eat or touch the tooth)

حساسیت دندان به لمس یا غذا خوردن می تواند نشان دهنده پوسیدگی شدید دندان یا آسیب عصبی باشد، که احتمال دارد به عصب کشی نیاز داشته باشد. این امر به ویژه در مواردی اتفاق می افتد که حساسیت دندان به مرور زمان افزایش یافته و با قطع خوردن غذا از بین نرود.

6- تَرَک دندان(A cracked tooth)

اگر در یک حادثه، در ورزش، یا با جویدن چیزی سخت، دندان ترک خورده باشد، باکتری ها می توانند وارد شده و منجر به التهاب و عفونت ریشه شوند.

حتی اگر دندان ضربه دیده باشد، اما ترک ایجاد نشود، ممکن است این ضربه به اعصاب دندان آسیب برساند. عصب می تواند ملتهب شده و باعث درد و حساسیت شود، که ممکن است به درمان کانال ریشه نیاز داشته باشد.

7- لق شدن دندان

هنگامی که دندان شما عفونت میکند، ممکن است لق شود. این علاوه بر نکروز پالپ (مرگ عصب) توسط عوامل دیگری، می تواند نشانه ای از ضرورت انجام عصب کشی باشد. مواد زائد اسیدی ناشی از مرگ عصبی می تواند باعث نرمی استخوان اطراف ریشه دندان شده و باعث لقی دندان شود.

در افرادی که دندان آن‌ها لق شده است، معمولاً علائم زیر دیده می‌شود:

• ناراحتی در هنگام جویدن غذا
• درد در زمان حرکت دادن دندان‌ها
• قرمزی، تورم و آسیب‌دیدگی بافت اطراف دندانی که لق شده است.

عصب کشی چگونه انجام می شود؟

فرآیند اندو به طور معمول در مطب دندانپزشکی انجام می‌شود. این پروسه شامل 4 مرحله اساسی است که معمولا بیش از دو جلسه ویزیت طول میکشد. در ادامه با هر کدام از مراحل عصب کشی و ترتیب انجام مراحل اندو دندان بیشتر آشنا خواهید شد. 

مرحله 1: تشخیص عفونت پالپ دندان (Diagnosing the Infected Pulp)

• دندانپزشک ابتدا دندان های شما را معاینه می کند. سپس ممکن است یک یا دو عکس رادیولوژی تهیه شود تا از میزان التهاب و پوسیدگی دندان مطلع شوند. علاوه بر این، آنها می توانند آزمایش حساسیت را انجام دهند تا ببینند آیا هنگام تماس سطح دندان شما با محرک های شیرین، سرد یا گرم، احساس ناراحتی یا درد می کنید یا خیر.
• پزشک عمومی شما پس از شناسایی مشکل دندان درد، شما را به یک متخصص ارجاع می دهد زیرا آنها برای درک کامل وضعیت به فناوری پیشرفته ای نیاز دارند. یک متخصص اندودنتیست با استفاده از رادیولوژی و تصویربرداری دیجیتال پیشرفته، نیاز به عصب کشی را تأیید می کند.
• اندودنتیست از بی حسی موضعی برای بی حس کردن دندان و بافت های اطراف استفاده می کند. در محل التهاب شدید پالپ در دندان امکان دارد به زمان بیشتری جهت بی‌حس شدن نیاز باشد. دندان‌پزشک روند درمان را پیش از بی‌حس شدن ناحیه مورد نظر آغاز نمی‌کند. بعد از بی حسی موضعی دندان شما، سد دندانی (دنتال دم) که یک ورقه نازک لاستیکی است، بر روی دندان آسیب‌دیده قرار می‌گیرد. از این ورقه جهت جدا کردن دندان مورد نظر از بقیه دندان ها استفاده می‌شود. 

مرحله 2: خارج کردن پالپ عفونی (Remove the Infected Pulp Inside Tooth)

• در مرحله بعدی اندو، یک سوراخ کوچک در دندان آسیب‌دیده برای از بین بردن باکتری ها و پالپ، ایجاد می‌شود. این سوراخ دسترسی به کانال ریشه و اتاقک پالپ را جهت درمان امکان‌پذیر می‌کند.
• سپس پالپ عفونی را با استفاده از ابزار مخصوص، خارج می‌کنند. احتمالاً از آنتی بیوتیک استفاده خواهند کرد تا مطمئن شوند که هیچ عفونتی برای ایجاد درد وجود ندارد. با توجه به بی‌حس بودن ناحیه تحت درمان، دردی در زمان عصب‌کشی ایجاد نمی‌شود. پس از خارج کردن پالپ و اعصاب، دندان مورد نظر دیگر باعث ایجاد درد نخواهد شد. 
• سپس فایل ها را با قطرهای مختلف وارد سوراخ می کنند تا به نوک ریشه برسند و کانال ریشه عفونی را به طور کامل از بین ببرند. سپس دندانپزشک از هیپوکلریت سدیم یا آب استفاده می کند تا از شر باکتری های باقیمانده خلاص شود.

مرحله 3: پر کردن کانال ریشه دندان(Filling a New Root Filler)

• هنگامی که اتاقک پالپ کاملا خشک و تمیز شد، دندانپزشک شما از ماده ای به نام گوتاپرکا (ماده ای مانند لاستیک) برای پر کردن کانال ها استفاده می کند. این ماده در داخل کانال قرار می گیرد. دندانپزشک آن را فشرده می کند تا در دیواره ها نیز قرار بگیرد.
• در مرحله بعد، متخصص اندودنتیست برای پرکردن کانال از مواد پرکننده موقتی استفاده می کند. پر کردن کانال ریشه دندان از بروز مجدد عفونت دندان در آینده جلوگیری می‌کند.

مرحله 4: ترمیم دندان(Restoring the Tooth)

بعد از چند هفته، باید یک وقت ویزیت با اندودنتیست خود داشته باشد تا ماده پرکننده دائمی را جایگزین موقت آن کند. این کار باعث می شود دندان های شما به اندازه قبل از ترمیم، محکم و مقاوم شود. 

چه مراقبت هایی بعد از ترمیم عصب دندان نیاز است؟

بعد از اندو تا چند روز دندان عصب کشی شده و اطراف آن حساس است. چرا که بدن شما در حال گذراندن پروسه بهبود است. همچنین امکان احساس درد در فک به علت باز بودن طولانی مدت دهان نیز وجود دارد. این دردها با مصرف مسکن ها قابل کنترل است. اما اگر درد شدید بعد از گذشت چند روز تجربه کردید، حتماً با اندودنتیست خود تماس بگیرید. دندانپزشک، دندان درمان شده را با اشعه ایکس بررسی می کند تا مطمئن شود که تمام نشانه های عفونت از بین رفته است. 

اکثر افرادی که تحت این عمل قرار می‌گیرند، می‌توانند تا آخر عمر از نتایج مثبت آن برخوردار شوند. با این وجود، عمر دندان عصب کشی شده بستگی به نحوه مراقبت و بهداشت دهان و دندان شما دارد.

دستورات بعد از عصب کشی دندان

• داروهای مسکن را طبق دستور مصرف کنید.
• بهتر است تا برطرف شدن بی حسی چیزی نخورید.
• حتما دندان خود را به صورت معمول مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. شايد به دليل وجود پانسمان امكان نخ دندان كشيدن، وجود نداشته باشد.
• تا زمانی که دندان به صورت کامل ترمیم دائم نشده است، چیز سفتی با آن گاز نزنید. چون طبیعی است که تا جلسه انجام ترمیم دائم، مقداری از پانسمان از بین برود.
• سیگار نکشید، که می تواند مانع بهبودی شود.

عمر دندان عصب کشی شده چقدر است؟

اندودنتیست ها وقتی عصب کشی را انجام می دهند، تنها بافت زنده داخل ریشه های دندان را بر میدارند. اما هیچ کاری به اتصالات نگهدارنده دندان ندارند. بنابراین اگر اتفاق خاصی نیافتد عمر دندان عصب کشی شده معمولا زیاد خواهد بود.

عصب کُشی  یا عصب کِشی؟

حقیقت این است که در زبان علمی دندانپزشکی اصطلاحی به نام “عصب کشی” وجود ندارد. اصطلاح علمی و آکادمیک Root Canal Therapy (درمان کانال ریشه) است که اختصارا RCT نامیده می شود. حتی اصطلاح “اندو” برای درمان کامل ریشه اصطلاح صحیحی نیست. عبارت صحیح “درمان اندودونتیک” است که باز هم RCT نسبت به آن اصطلاح صحیح تر و دقیق تری است.

درهر صورت در معنی عامیانه آن هم «عصب‌‏کِشی» اصطلاح صحیح تری نسبت به عصب کُشی است. در یک دندان نکروز «کُشتن» عصب مفهومی ندارد. اصطلاح «عصب‌‏کِشی» می‌‌‌‏تواند به مفهوم «پاکسازی» (Cleaning)  به کار رود. که یکی از مراحل درمان علمی کانال ریشه است. البته در این مرحله علاوه بر اعصاب، عروق خونی، لنفی و تمام اجزای پالپی به همراه عاج عفونی خارج می‌‌‌‏شوند. 

عوارض ناشی از اندو

عصب کشی نیز مانند هر درمانی دیگری دارای عوارض است اما این درمان خطری ندارد. عصب کشی درمانی است که به وسیله آن می توان عفونت دندان را از بین برد و عمر دندان را بیشتر کرد. اندو اصولا درمان بسیار مفیدی است اما ممکن است عوارض و معایب هایی به همراه داشته باشد. عوارض درمان کانال ریشه عبارتند از:

شکستن دندان درمان شده :

به دلیل ضعیف شدن دندان بعد از درمان، دندان شکننده می شود. برای جلوگیری از شکستن دندان می تواند از روکش دندان استفاده کنید. چون روکش دور تا دور دندان را میگیرد و از آن در برابر نیروهای عمودی و طرفی شکننده جلوگیری میکند. البته روکش دندان عصب کشی شده نیاز به مراقبت بیشتری دارد. چراکه دندان دیگر زنده نیست که در صورت بروز پوسیدگی مجدد، درد بگیرد و زنگ خطر باشد. پس رعایت بهداشت دندانها واجب است.

روکش های مورد استفاده در درمان کانال ریشه، روکش های پی اف ام، زیرکونیا یا ایمکس است. این روکش ها با خصوصیات های گوناگونی که دارند، برای مراقبت از دندان های عصب کشی شده بسیار مناسب می باشند.

به وجود آمدن عفونت:

زمانی که اندو انجام می شود، به علت باز بودن کانال های ریشه، هوا وارد آن می شود که مسیر را برای ورود باکتری ها مهیا می کند که این باکتری ها می توانند باعث بروز عفونت، درد و التهاب در دهان بشوند. البته این عفونت ها که توسط باکتری ها به وجود می آیند، می توانند با استفاده از دارورهای ضد التهاب و آنتی بیوتیک ها درمان کنید.

سوراخ شدن کانال ریشه دندان :

دندانپزشک برای ضدعفونی کردن و عصب کشی از ابزاری به نام فایل استفاده می کنند. فایل ابزاری قابل انعطاف است که می تواند خود را با شکل کانال ریشه هماهنگ کند. گاهی ممکن است انحنای یک کانال ریشه زیاد باشد و فایل باعث سوراخ کردن کانال ریشه شود. اگر از طریق سوراخ ایجاد شده توسط فایل، اب دهان وارد دندان فرد می شود، باید آن سوراخ پر شود و در صورتی که امکان پر کردن وجود نداشته باشد، دندان کشیده می شود. در صورتی که سوراخی که ایجاد شده عمیق باشد و در پایین تر از لثه قرار گرفته باشد، می تواند بدون بروز مشکل بهبود صورت گیرد.

کانال ریشه دارای عفونت :

در اندودنیکس گاهی ممکن است امکان ضدعفونی کردن و پاکسازی تمامی کانال های ریشه وجود نداشته باشد زیرا برخی کانال ها دارای شاخه هستند که امکان تمیز کردن آن ها وجود ندارد. به همین علت ممکن است بعد عفونت دوباره به وجود بیاد و نیاز باشد تا درمان عصب کشی دوباره انجام بشود.

برای جلوگیری از عصب کشی چه مواردی رو باید رعایت کنیم؟

قطعا کسی تمایلی به انجام درمان کانال ریشه (اندو) ندارد، ولی این فرایند بهترین راه و شاید تنها راه نجات دندان است که فرد را از بریج ها یا ایمپلنت ها بی نیاز می کند. از طرف دیگر، از آنجا که اندو می تواند مقداری دردناک باشد، بایستی راحل های پیشگیری از آن را بدانید. تنها کافی است کارهای زیر را برای جلوگیری از پوسیدگی دندان انجام دهید:

• هر روز دو مرتبه دندان های خود را مسواک بزنید، توجه داشته باشید از مسواک نرم استفاده کنید.
• هر روز دندان های خود را نخ دندان بکشید.
• از مسواک و خمیر دندان مناسب استفاده کنید. مواد تشکیل دهنده خمیر دندان را بررسی کنید که حاوی فلوراید باشد.
• مهم ترین فاکتور در سلامت دندان، رژیم غذایی است. از خوردن بیش از حد و مداوم وعده های شیرین مانند شیرینی، آبنبات، نوشابه، کیک .. بپرهیزید.
• فشار زیاد به دندان باعث آسیب آن می شود، پس از خوردن غذا های سفت که فشار زیادی به دندان وارد می کنند اجتناب کنید.
• هر 6 ماه برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید.
• در ورزش به خصوص در ورزش های تماسی از محافظ دندان استفاده کنید.

در بروز هر مشکل، از جمله دندان درد، عفونت لثه و دیگر مشکلات، حتما به دندانپزشک خود مراجعه کنید. درد ضعیف آخرین دندان را نادیده نگیرید زیرا درمان به موقع آن باعث ایجاد تفاوت چشگیری در درمان و هزینه ها می شود.

هزینه عصب کشی دندان

هزینه و قیمت عصب کشی دندان به عوامل متعددی بستگی دارد به بررسی عوامل موثر در هزینه عصب کشی و پر کردن دندان می پردازیم. هزینه درمان کانال ریشه به عوامل زیر بستگی دارد:

• شرایط دندان (زنده بودن یا عفونی بودن دندان)
• تعداد کانالهای دندان
• موقعیت دندان در دهان
• میزان پوسیدگی
• مواد استفاده شده
• انجام عصب کشی توسط متخصص درمان ریشه و یا دندانپزشک متفاوت است.