اندودنتیکس (روت کانال تراپی یا درمان کانال ریشه) که در بین مردم به عصب کشی یا اندو معروف است، یکی از ظرافت های علم دندانپزشکی است که اهمیت آن بواسطه بازگرداندن کامل دندان به عملکرد و عمر طبیعی، بسیار بالاست. با این مقدمه و توضیحات مختصری در رابطه با این روش درمان، به آخرین یافته های مهندسین پزشک در طراحی و ساخت ابزار پرکاربرد آن خواهیم پرداخت.
درمان ریشه یا روت کانال تراپی عبارت است از درمان دندانی که به علت پوسیدگی وسیع مجاور عصب، در معرض خطر از دست رفتن باشد.قسمت اعظم ساختمان دندان را عاج تشکیل می دهد، درون عاج فضائی وجود دارد که شامل عصب و شبکه مویرگی است که اصطلاحاً به آن پالپ گفته می شود. پالپ از شاخه های اصلی اعصاب و عروق در انتهای ریشه منشعب می شود و از درون کانال هائی که در ریشه وجود دارد به این فضا می رسد. این بافت نرم ممکن است تحت تأثیر میکروب ها عفونی شده و عفونت را در مسیر ذکر شده به استخوان اطراف ریشه منتقل کند، در چنین مواردی تمام این بافت توسط دندانپزشک برداشته شده، محفظه پالپ و کانال ها تمیز و به نحو مطلوبی پر می گردد. تحقیقات نشان می دهد که درمان ریشه یا روت کانال تراپی، با موفقیت انجام می شود.
مراحل روت کانال تراپی
▪ شروع درمان معمولاً همراه با یک بی حسی موضعی است که باعث می شود درمان بدون درد باشد. سپس دندانپزشک حفره هایی روی تاج دندان بوجود می آورد تا به پالپ دسترسی پیدا کند.
▪ در مراحل بعدی دیواره های داخلی فضای پالپ کاملاً تمیز می شوند و بسته به تشخیص دندانپزشک ممکن است پرتونگاری به دفعات انجام گیرد.
▪ هر گاه دندانپزشک به عدم وجود عفونت اطمینان پیدا کند کانال های ریشه و فضای پالپ را با مواد خاصی پر می کند.
آخرین یافته ها در درمان کانال ریشه، استفاده از کریستال های پیزوالکتریک و تولید امواج اولتراسونیک در انجام مراحل ذکر شده در بالاست. ابزار مربوطه که به Ultrasonic Tips مشهورند، با تولید امواج ارتعاشی در مسیر مستقیم کانال، قادر به پیشروی مطلوب و فراهم آوردن محیط مناسب برای انجام مراحل بعدی درمان هستند. از آنجایی که عمق ریشه در انواع مختلف دندان متفاوت است، ابزار فوق در چندین اندازه ساخته شده تا جوابگوی نیاز سایر بیماران باشد.
دو نوع اصلی آن، شامل ابزار غیرجراحی (Nonsurgical Ultrasonic Tip) و در مقابل، ابزار جراحی surgical Ultrasonic Tip است که هریک در جایگاه خود کاربردهای ویژه ای دارند.
* ابزار غیرجراحی اولتراسونیک
ابزارهای غیرجراحی به انواع مختلفی از جنس تیتانیوم و با اشکال شبیه به هم ساخته می شوند که تفاوت آنها تنها در اندازه، ضخامت و توان امواج ارتعاشی است. گرچه تنظیمات میزان توان به گونه ای است که برای شروع، از کمترین مقدار ممکن رفته رفته به مقادیر ماکزیمم تغییر می یابد، اما محدوده ماکزیمم تا مینیمم مقدار، در انواع مختلف آن متغیر است. این مقادیر براساس استانداردهای کلینیکال موجود در تابش امواج اولتراسونیک به بدن، تولید می گردند. همان گونه که عنوان شد، ابزار فوق با کاربردهای غیرجراحی، اشکالی شبیه به هم دارند و در مواردی چون تخریب مجدد ساختار دندان استقرار یافته و حفره ها، وارد شدن به کانال های آهکی (Calcified) و پنهان ریشه دندان، خارج نمودن مواد مسدود کننده کانال، حذف نمودن پالپ های دندانی غیرطبیعی (آمالگام ها، کامپوزیت ها و سمنت ها) و جایگزینی برای ابزار شکننده و ناکارآمد در مراحل انجام روت کانال تراپی، عملکرد یکسانی دارند. طول موثر نوک این وسائل از ۱۷ تا ۲۷ میلی متر متغیر بوده و با افزایش طول، قطر آنها نیز به نسبت مشخصی کمتر خواهد شد و دندانپزشک وابسته به شرایط، از یک و یا تعداد بیشتری از این ابزار در طول کار استفاده خواهد نمود.
* ابزار جراحی اولتراسونیک
ابزارهای جراحی اولتراسونیک برخلاف انواع غیرجراحی، در شکل های متفاوت و برای اهداف مختلف ساخته شده اند که در این نوشته سعی بر این است که تا حد امکان معرفی گردند.
طبق تعریف، از این وسائل برای دید بهتر و دسترسی ساده تر در مراحل کار بر روی ریشه های دندانی استفاده می گردد (Radicular Procedures) .این میکرو ابزارهای جراحی از یک پوشش ساینده و خراش دهنده (Abrasive Coating) به نحو مطلوبی بهره می برند که دقت و بازدهی کار جراح را افزایش می دهند، به علاوه اینکه برخی از آنها با داشتن روزنه ای برای عبور آب و یا هر مایع شوینده دیگر جهت شستشوی محل جراحی، به دید بهتر جراح و همچنین افزایش ضریب امنیت عمل جراحی کمک خواهند نمود. طول بلند این تجهیزات در دسترسی بهتر و ساده تر به ریشه های خلفی دندان موثر است. یکی از ویژگی های منحصر به فرد این ابزار، انتخاب زوایای مناسب برای عملکرد بهینه در دسترسی به ریشه و انجام روت کانال تراپی است. سایش ملایم، احتمال شکستگی های ظریف را در محیط دهانی به حداقل خواهد رساند و همچنین در برش ها و تخریب مجدد ساختار دندانی موثر است.
راهنمای کلی
راهنمای کلی استفاده از این ابزار جراحی و تقسیم بندی نواحی قرارگیری دندان ها در استفاده صحیح از این وسائل در ادامه شرح داده خواهد شد.
بر طبق برخی استانداردهای متداول، این ابزار از شماره های ۱ تا ۶ نامگذاری شده و هریک بر طبق نقشه از پیش طرح شده دندانی، در جایگاه خود مورد استفاده قرار می گیرند:
▪ شماره ۱: تغییر زاویه ۸۰ درجه در دسترسی به کانال های باریک دندان های جلوئی
▪ شماره ۲: تغییر زاویه ۸۰ درجه در دسترسی به کانال های عریض تر دندان های جلوئی
▪ شماره ۳: زاویه ۷۵ درجه دو طرفه جهت دسترسی به ریشه های آرواره ای چپ (Dial III) و ریشه های دهانی، لپی-گونه ای دندان های پشتی ماگزیلاری راست (Dial I)
▪ شماره ۴:زاویه ۱۱۰ درجه دو طرفه جهت دسترسی به ریشه های زبانی آرواره ای چپ (Dial III) و ریشه های دهانی، لپی-گونه ای دندان های پشتی ماگزیلاری راست (Dial I)
▪ شماره ۵: زاویه ۷۵ درجه دو طرفه جهت دسترسی به ریشه های آرواره ای راست (Dial IV) و ریشه های دهانی، لپی-گونه ای دندان های پشتی ماگزیلاری چپ ( (Dial II
▪ شماره ۶: زاویه ۱۱۰ درجه دو طرفه جهت دسترسی به ریشه های آرواره ای راست (Dial IV) و ریشه های دهانی، لپی-گونه ای دندان های پشتی ماگزیلاری چپ ( (Dial II
همان گونه که ذکر شد، ابزار فوق با کاربردهای جراحی، اشکالی شبیه به هم نداشته و در مواردی چون سایش مناسب عاج دندان برای انجام عمل روت کانال تراپی، مسیر ورودی آب و مواد شوینده دیگر برای انجام دقیق تر فرآیند جراحی و نهایتاً قابلیت کار در زوایای مختلف جهت ساده ترین و بهترین دسترسی به ریشه های دندانی، عملکرد یکسانی دارند.
نتیجه گیری
در همه موارد فوق با بکارگیری امواج اولتراسوند به نحو مطلوب و با رعایت استانداردهای موجود، روت کانال تراپی در مدت زمان کمتر و به مناسب ترین شیوه ممکن قابل انجام بوده و کمترین میزان درد و آسیب های احتمالی متوجه بیمار خواهد بود.
منبع: مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی