دندانپزشکی برای افراد ناتوان و معلول

افراد و کودکان معلول در جامعه به عنوان بخش مهمی از جمعیتی که لزوم مراقبت های پزشکی در آنها پر رنگ تر است، باید همواره مورد توجه بیشتری قرار گیرند. یکی از این مقوله ها مراقبت های بهداشتی دهان و دندان بوده، که با توجه به عدم توانایی افراد معلول لزوم توجه به آن چندین برابر است. یک واقعیت درماتیک، جمعیت رو به رشد افراد ناتوان و معلول در تمامی جوامع می باشد. بطوری که طبق آمار ارائه شده در ایران حدود 10 میلیون نفر با معلولیت زندگی می کنند که 4 میلیون آنها دچار معلولیت شدید و یا خیلی شدید هستند.
 
شخص ناتوان (Disable) به فردی اطلاق می شود که از نظر ذهنی، جسمی، پزشکی و یا اجتماعی دارای شرایطی باشد که مانع از رسیدن به حداکثر توانایی ها در مقایسه با سایر افراد هم سن خود شود و این شرایط منجر به خطر افتادن سلامت وی گردد. این ناتوانایی گاه به سختی تشخیص داده می شود و مشکل خاصی برای معالجات دندانی بوجود نمی آورد. اما در برخی نمونه ها مانند عقب افتادگی های ذهنی شدید، فلج مغزی، بیماری های سیستمیک و از این قبیل، این ناتوانی ها می تواند بطور جدی در بعضی از اقدامات دندانپزشکی بازدارنده باشد. برای درمان موفق این افراد، قبل از وجود وسایل و آمادگی مهارتی، می‌بایست درک متقابل از وضعیت موجود فرد توسط دندانپزشک وجود داشته باشد.
   
دندانپزشکان اطفال یکی از بهترین گزینه ها در این زمینه می باشند و بخوبی می توانند به رفع نیازهای دندانپزشکی افراد ناتوان بپردازند. این دندانپزشکان در زمینه مراقبت از بیماران و کودکان ناتوان جسمی‌-ذهنی بطور ویژه آموزش دیده اند و فراتر از دانشکده دندانپزشکی، دندانپزشکان کودکان، 2 تا 3 سال آموزش تخصصی در زمینه هایی همچون رفع اضطراب در حین ویزیت های دندانپزشکی را دارند.

نخستین ملاقات دندانپزشکی افراد معلول

اولین ملاقات دندان پزشکی برای فرد معلول و والدینش بسیار مهم است و می تواند موقعیت را جهت ملاقات های بعدی تثبیت کند.
دندان پزشک می تواند با تنظیم وقت در ساعات اولیه روز برای این بیماران و تأمین وقت کافی جهت صحبت با والدین و همراهان بیمار و البته خود فرد، رابطه صحیحی با آنها برقرار نماید. غالبا برای شناخت بهتر فرد ناتوان و نحوه رفتار با وی در مطب و همچنین دریافت مشاوره، دانستن نام و آدرس پزشک و یا دندانپزشکی که بیمار قبلا تحت معالجه وی قرار داشته است، لازم می باشد.

تهیه عکس رادیوگرافی در دندانپزشکی افراد معلول

همانند دیگر افراد، به منظور تصمیم گیری برای استراتژی درمانی برای فرد معلول و ناتوان، گرفتن عکس رادیوگرافی تک دندان و یا OPG نیز ضروری می باشد، که این امر نیازمند آگاهی و تسلط دندانپزشک و همچنین کمک اطرافیان بیمار و دستیار دندان پزشک جهت نگهداری فیلم می باشد.
پیشنهاد می شود برای بدست آوردن بهترین همکاری، این عمل به جلسه دوم ملاقات یعنی هنگامی که بیمار با مطب دندانپزشکی بیشتر آشنا شده و آنرا به عنوان محیطی دوستانه قبول کرده است، موکول گردد.
برای بیمارانی که توانایی محدودی برای کنترل موقعیت عکس برداری آنها وجود دارد، می توان از فیلم های داخل دهانی با نوارهای بخصوصی که در رادیوگرافی بایت وینگ استفاده می شوند را برای رادیوگرافی پری آپیکال و رادیوگرافی بایت وینگ بکار برد.
و یا می توان از نخی با طول ۴۶ سانتی متر که از میان سوراخ نوار فیلم رادیوگرافی عبور می کند، جهت جلوگیری از افتادن فیلم به حلق بیمار استفاده نمود.
قابل ذکر است به لزوم استفاده از روپوش سربی و محافظ تیروئید برای فرد ناتوان و پیش بند و دستکش هایی با پوشش سربی برای فردی که کمک به نگه داشتن بیمار و فیلم می نماید، تاکید شده است.

دندانپزشکی پیشگیرانه برای افراد معلول

مطلوب ترین راه جهت برقراری سلامت کامل دندانی برای هر بیمار، پیشگیری از بیماری های دهان و دندان قبل از وقوع آن می باشد. چنین برنامه های پیشگیرانه، بویژه برای افراد و اطفال معلول بسیار ضروری می باشد زیرا فاکتورهای مستعدکننده ای در این افراد وجود دارد که مراقبت های دندانپزشکی برای آنها را دشوارتر می سازد.

پروفسور Ettinger و Pinkham از دانشگاه آیووا آمریکا، سه مرحله اساسی را برای حفظ بهداشت دهان در افراد و کودکان معلول پیشنهاد کرده اند:
‏Recrutement: مرحله افزایش آگاهی والدین، پرستاران و مسئولین مراکز نگهداری از افراد معلول نسبت به نیازهای روزانه آنها برای حفظ بهداشت دهان و دندات آنها می باشد.
‏Education: در مرحله دوم روش های حفظ بهداشت دهان و دندان در افراد ناتوان به والدین و پرستار آنان، شرح و آموزش داده می شود.
‏Follow–up: مرحله آخر برنامه پیشگیرانه شامل معاینه منظم سلامت دندانی فرد معلول و سنجش میزان توانایی وی برای حفظ بهداشت دهان و دندان، توسط دندانپزشک می باشد.

تغذیه و رژیم غذایی در دندانپزشکی برای افراد معلول

استفاده از یک رژیم غذایی مناسب جهت برنامه پیشگیرانه در فرد معلول الزامی می باشد زیرا تغذیه و رژیم غذایی از طریق تأثیر بر نوع و ویرولانس میکروارگانیسم های پلاک دندانی، مقاومت دندان ها و میزان بزاق آنها، بر روی پوسیدگی های دندانی مؤثر می باشد. بطوری که دندان پزشک می بایست از وضعیت تغذیه ای فرد معلول مطلع باشد و با والدین و پرستار وی در این مورد صحبت نماید و در شرایط خاص اجازه هرگونه تغییر ضروری در برنامه غذایی بیمار را داشته باشد.

کاربرد فلوراید در دندان پزشکی افراد معلول

استفاده عاقلانه از فلوراید به صورت سیستمیک جهت پیشگیری و کاهش پوسیدگی های دندانی برای بیماران ناتوان نیز توصیه می شود. که این امر می تواند از طریق فلوراید تراپی موضعی در مطب توسط دندانپزشک، شستشوی روزانه دهان با محلول 0.5 درصد سدیم فلوراید و استفاده منظم از خمیر دندان های حاوی فلوراید 0.4 درصد انجام گردد.

نظارت، کنترل و پیگیری در دندانپزشکی افراد معلول

انجام معاینات دندانی منظم در معالجات دندانی بیماران مستعد به پوسیدگی و بیماران ناتوان بسیار حیاتی است. گرچه به طور طبیعی بیشتر بیماران هر 6 ماه یکبار جهت معاینه ویزیت می شوند، ولیکن بهتر است بیماران خاص و ناتوان هر 2-3 یا 4 ماه معاینه شوند.

کنترل افراد معلول در درمان های دندانپزشکی

کنترل رفتاری در حین معالجه بیماران معلول بسیار مهم می باشد. برای موفقیت در کنترل این افراد می توان از راه های مختلفی استفاده کرد از جمله تکنیک های روانی و سالوژیک، استفاده از داروهای آرام بخش خفیف و بیهوشی عمیق. این روش ها برای مراحل مختلف تشخیص و طرح درمان و انجام اعمال دندانپزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از تکنیک های معمول و متداول در مورد بسیاری از بیماران مؤثر است اما در تعدادی از این بیماران روش های کنترل روانی مؤثر نیست و باید از روش های دیگر استفاده نمود.

محدود کردن فعالیت های بدنی در دندانپزشکی افراد معلول

گرچه منافع استفاده از محدود کننده های حرکتی ثابت شده است ولیکن بایستی به این مسئله توجه داشت که استفاده از آرام بخش ها می تواند نیاز به محدود کننده های حرکتی را کاهش دهد. محدود کردن حرکات بدنی تنها یک معنا دارد و آن ایجاد کنترل رفتاری فرد در حدی است که بتوان درمان ها دندان پزشکی را برای وی انجام داد. محدود کننده های حرکتی روشی مفید و مؤثر جهت تسهیل ارائه خدمات دندانی برای بیمارانی است که فعالیت های بیش از حد آنها نیاز به کنترل دارد مثل کودکان با اختلالات نوروماسکول شدید.
همچنین این راه برای کنترل بیمارانی که در برابر درمان های دندانپزشکی مقاومت بسیاری نشان می دهند و بعلاوه شرایط لازم جهت بیهوشی عمومی را ندارند، نیز مفید می باشند.