یکی از موادی که معرفی آن به دندانپزشکی موجب تحولی در درمان‌های دندانپزشکی شده است، MTA مخفف کلمه Mineral Trioxide Aggregate می‌باشد. افتخار معرفی این ماده به جامعه دندانپزشکی در دنیا را یک دندانپزشک متخصص ایرانی به نام دکتر محمود ترابی‌نژاد دارد.

اولین بار سمان پورتلند در سال 1878 برای درمان کانال ریشه در آلمان استفاده شد. به طور ساده و کلی MTA در واقع با اضافه شدن اکسید بیسموت به سمان پورتلند ابداع شد .MTA در واقع یک ماده انقلابی در دندانپزشکی محسوب می‌شود، چرا که قابلیت سیل و تطابق بافتی این ماده، نقش مهمی در: درمان‌های منجر به حفظ، افزایش پیش‌آگهی درمان دندان و درمان‌های بازسازی (رجنراسیون دندان) دارد.

این ماده مشخصات منحصر بفردی دارد که باعث می‌شود در دانش اندودانتیکس جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. از جمله اینکه تطابق بافتی خوبی دارد، در عین حالی که آنتی باکتریال می باشد برای سلول‌ها سایتوتوکسیک نیست، بعد از ست شدن استحکام قابل قبولی داشته و غیرقابل جذب است.

MTA سفید یا خاکستری؟

دندانپزشکان در مورد خواص نوع سفید و خاکستری MTA حرف‌های متناقضی شنیده‌اند. ولی برآیند بیشتر نتایج کلینیکی این است که این دو نوع MTA تفاوت محسوسی از نظر خواص باهم ندارند. نوع سفید ذرات ریزتر و میزان اکسید آهن کمتری داشته و در نتیجه احتمال تغییر رنگ دندان در کاربرد آن کمتر است.

نحوه استفاده از MTA و ستینگ آن

MTA به نسبت سه قسمت پودر و یک قسمت مایع مخلوط می‌شود و از لحظه مخلوط شدن تا حدود چهار دقیقه که رطوبت ماده از دست نرفته، بهتر است در محل قرار بگیرد. البته برای مارک‌های مختلف ماده که توسط شرکت‌های متفاوتی تولید می‌شوند، ممکن است دستورالعمل آماده سازی و مشخصات متفاوتی ذکر شده باشد البته زمان ستینگ هم برای محصولات مختلف شرکت‌های سازنده چند ساعت طول می‌کشد.

بیشترین کاربردهای MTA

- پالپ کپ مستقیم یا غیرمستقیم

- درمان ریشه دندان‌های نابالغ

- مسدود کردن پرفوراسیون‌ها

- ماده رتروگرید در جراحی آپیکواکتومی

- ماده پرکردن کانال

- درمان‌های رجنراسیون یا ری‌-واسکولاریزاسیون

- تحلیل داخلی یا خارجی ریشه

- پالپوتومی دندان‌های شیری

مشخصات منحصر بفرد MTA

1. زیست سازگاری (Biocompatibility)
از جنبه زیست سازگاری، MTA فاقد اثر سایتوتوکسیک (Cytotoxic) یا سمیت سلولی در مواجهه با فیبروبلاست‌ها و استئوبلاست‌ها بوده و می‌توان از آن جهت انجام فرآیند پالپ کپینگ مستقیم بهره برد.

2. خاصیت آنتی باکتریال (Antibacterial Effect)
MTA با pH 5/12 (قلیایی) دارای خواص ضدباکتریایی است که در صورت استفاده از آن علاوه بر جلوگیری از رشد باکتری، می تواند بازسازی بافت سخت در روت کانال را تحریک نماید.

3. خاصیت آبدوستی (Hydrophilic Properties)
MTA تنها ماده‌ای است که تحت تأثیر رطوبت و یا خون قرار نمی‌گیرد،‌به طوری که حضور یا عدم حضور خون بر روی قابلیت سیلینگ آن تأثیری نخواهد داشت.
* در حقیقت، ستینگ این ماده تنها در حضور آب امکان‌پذیر خواهد بود.

4. خواص فیزیکی-شیمیایی (Physical-Chemical Properties)
ستینگ تایم این ماده در حدود سه یا چهار ساعت است و دارای مقاومت فشاری پایین، حلالیت کم و رادیواپاسیته بالاتری نسبت به دنتین دارد.

5. رادیواپاسیتی (Radiopacity)
متوسط راديواپاسيته MTA، 71.7 ميلي متر (معادل ضخامت آلومينيوم) گزارش شده است که برای ایجاد تصویر وقتی مواد آبچوریشن در یک کویتی قرار می گیرند باید شفاف تر از ساختار اطراف خود باشند.

6. مقاومت فشاری (Compressive Strength)
مقاومت فشاری MTA پس از گذشت 24 ساعت از زمان استفاده حدود 40 مگاپاسکال می باشد ولی پس از گذشت 21 روز این میزان افزایش یافته و به 3/67 می رسد. از آنجایی که MTA فشار مستقیم را تحمل نمی کنند به همین دلیل مقاومت فشاری در حد زیادی حائز اهمیت نیست.

7. ستینگ تایم (Setting Time)
MTA در عرض 3 الی 4 ساعت سفت می گردد که البته ستینگ تایم آن به اندازه ذرات، نسبت پودر به مایع، دما، هوای فشرده و حضور آب بستگی دارد.

اشتباهات رایج در استفاده از MTA

برخی از همکاران دندانپزشک بعضاً تصورات نادرستی در استفاده از MAT دارند. بعضاً مشاهده می‌شود که در مورد کاربردهای معجزه‌آمیز آن اغراق می‌شود و انتظارات بیش از حد از در مورد خواص این ماده داریم. در حقیقت اگر درمان به طور صحیح انجام نشود و اهداف اصلی درمان محقق نشود، هیچ ماده ای نمی‌تواند پیش‌آگهی درمان را بهتر کند.

یکی از اشتباهات رایج در کاربرد MTA این است که به ندرت دیده می‌شود بعضی از همکاران وقتی نمی‌توانند اوریفیس کانالی را پیدا کنند یا آن را در طول کارکرد آماده‌سازی کنند، سعی می‌کنند با MTA مسئله را ماستمالی کنند! در حالی که در این موارد MTA کمکی به بهتر شدن پیش‌آگهی نمی‌کند.

مسئله دوم این است که هندلینگ و کاربرد صحیح این ماده دشوار و یک مهارت تخصصی است. صرف قرار دادن این ماده (به اصطلاح چپاندن!) به این معنی نیست که سیل (Sealing) مورد نیاز تأمین شده است. قرارگیری غیرصحیح MTA می‌تواند امکان هر نوع درمان دیگری را در آینده غیرممکن کند. چون در بسیاری از موارد خارج کردن ماده‌ای که به طور کامل ست شده اگر غیرممکن نباشد، راحت نخواهد بود.

اشتباه شایع دیگر در کاربرد این ماده، قرار دادن آن در سطوحی است که در تماس با ترشحات زیاد یا شسته شدن هستند. همچنین عدم قرار دادن منبع رطوبت در مجاورت ماده، مانع از ستینگ آن می‌شود.

مورد دیگر پرکردن کانال‌ها با MTA بدون در نظر گرفتن نیاز احتمالی به گیر از داخل کانال برای تمهیدات گیردار ترمیم است. MTA را نمی‌توانید در محلی قرار دهید که به طور مستقیم در معرض جریان بزاق و ترشحات دهانی قرار داشته باشد؛ بنابراین ماده مناسبی برای سیل پرفوراسیون‌های کرونالی نیست. همچنین ضخامت خیلی زیاد این ماده ممکن است ست نشود و کارایی نداشته باشد.

MTA کاربردهای خودش را دارد و ماده روتین پرکردن کانال نیست. این ماده برای محکم کاری یا پوشاندن روی خطاهای اندو مانند فایل جداشده داخل کانال یا کانال آور شده نیست. وقتی هم که نتوانید کانالی را پیدا کنید، قرار دادن این ماده روی محل نه تنها تاثیری روی بهتر شدن پروگنوزیس ندارد بلکه درمان بعدی توسط اندودنتیست را با دشواری مواجه می‌کند.

چه نوعی از MTA بخریم؟

بالطبع بهترین نوع ماده‌ای که می‌توانید استفاده کنید، ماده اصل و اوریجینالی است که در مورد این ماده، مارک ProRoot است؛ اما از آنجایی‌ که این مارک قیمت بسیار بالایی دارد و در بازار ایران تقریباً نایاب است، انواع ایرانی، برزیلی، کره‌ای و لهستانی هم انتخاب‌های نسبتاً مناسبی در بازار حال حاضر ایران هستند. یک نوع از انواع ایرانی وجود دارد که از کیفیت قابل قبول و قیمت بسیار مناسبی برخوردار است. ولی توجه کنید که برای همین مارک ایرانی نیز انواع تقلبی آن موجود می باشد.

MTA ماده بسیار موثری در افزایش موفقیت‌های درمان‌های دندانپزشکی است و کاربرد آن شاید بتوان گفت که محدود به اندودنتیست‌ها نیست ولی حقیقت این است که ما به عنوان دندانپزشک موظف هستیم که کارهایی را انجام دهیم که برای آنها آموزش دیده‌ایم. دندان‌های مراجعین ما، مدل‌های فانتوم نیستند و اجازه نداریم مهارتی را که آن را به روش آکادمیک (چه در دانشگاه چه خارج از دانشگاه) کسب نکرده‌ایم روی آن‌ها آزمون و خطا کنیم؛ بنابراین در کاربرد هر ماده و روشی باید با اندیکاسیون‌ها و محدودیت‌های آن آشنا شویم تا درمان‌هایی که انجام می‌دهیم مصداق درمان‌های حرفه‌ای، علمی و اخلاقی باشند.

منبع: وب سایت دکتر مرسلی

نویسنده: دکتر علی مرسلی و واحد تحریریه دندال