آمالگام دندانی برای بیش از ۱۵۰ سال و در ترمیم دندان های میلیون‌ها نفر از مردم جهان به کار رفته است. در حدود ۵۰% وزنی آمالگام را جیوه (Elemental Mercury) تشکیل می‌دهد. خواص شیمیایی جیوه باعث اتصال نقره و مس می‌شود. بخشی از جیوه موجود در آمالگام دندانی در حین ترمیم و یا تعویض ترمیم و همچنین حین جویدن به صورت بخار جیوه در دهان آزاد و از طریق ریه جذب می‌گردد.

از دیرباز در مجامع علمی نگرانی‌هایی در خصوص ایمنی ترمیم‌های آمالگام مطرح بوده است؛ فرضیاتی ارایه شده است مبنی بر اینکه تماس طولانی مدت با غلظت‌های پایین جیوه ناشی از آمالگام دندانی منجر به ایجاد یا تشدید ضایعات تخریبی عصبی مانند ALS (اسکلروز جانبی آمیوتروفیک)، آلزایمر، پارکینسون و MS می‌گردد. خصوصاً نگرانی‌ها به دنبال کشف ارتباط جیوه موجود در ماهی (Methyl Mercury) و مشکلات مغزی -عصبی از قبیل کوری، کری و عقب افتادگی در جنین و نوزادان بیشتر شد (هرچند مشخص شده است که ترکیب جیوه در آمالگام با جیوه در ماهی‌ها متفاوت است).

در حال حاضر در کشورهایی مانند سوئد و نروژ استفاده از آمالگام ممنوع شده است و در کانادا و آلمان پیشنهاد شده است تا حد امکان در زنان باردار و کودکان ترمیم آمالگام انجام نشود. بسیاری از بیماران مراجعه کننده به مطب‌های دندان‌پزشکی دغدغه‌های مشابهی در خصوص آمالگام دارند و بعضاً با نگرانی از دندانپزشکشان در خصوص سمیت آمالگام پرسش می‌کنند. در پاسخ به این بیماران چه پاسخی می‌توان داد؟ شواهد علمی موجود چه می‌گویند؟
در ادامه مطلب تاریخچه بیانیه‌های صادر شده از سوی انجمن‌ها وکمیته‌های علمی در نقاط مختلف جهان را درباره احتمال اثرات سوء آمالگام را مرور می‌کنیم:

- در سال ۱۹۹۷ FDI و WHO در بیانیه مشترکی اعلام کردند «هیچ مطالعه‌ای که در مقایسه با گروه‌های کنترل، اثرات سوءسیستمیک ناشی از ترمیم آمالگام را نشان دهد تاکنون منتشر نشده است.»

- در سال ۱۹۹۸ انجمن دندانپزشکی آمریکا اولین مقاله مروری جامع را در خصوص ترمیم‌های آمالگام را منتشر کرد و نشان داد که «بر اساس شواهد موجود تا آن زمان، آمالگام کماکان به عنوان ماده ترمیمی ایمن و موثر شناخته می‌شود و توجیهی برای ممنوعیت مصرف آن موجود نیست».

- در سال ۲۰۰۸ کمیته‌ای علمی در اتحادیه اروپا اعلام کرد ترمیم‌های آمالگام هم برای بیماران و هم پرسنل دندانپزشکی ایمن است؛ کما اینکه سایر ترمیم‌های جایگزین پیشنهادی خود درجاتی از محدودیت‌های کلینیکی و نیز سمیت را دارا هستند.

- در خصوص ارتباط با آلزایمر، در سال ۱۹۹۹ انجمن دندانپزشکی آمریکا تاکید کرد که ارتباطی بین تعداد سطوح ترمیم آمالگام و آلزایمر نمی‌توان نشان داد و اینکه سطح جیوه مغزی در بیماران آلزایمری نسبت به افراد سالم تفاوت معنی‌داری ندارد. انجمن آلزایمر آمریکا در بیانیهٔ به روز رسانی شده خود (۲۰۱۶) بیان می‌کند که «با توجه به بهترین شواهد موجود، ارتباطی بین پرکردگی‌های فلزی دندانی و آلزایمر وجود ندارد».

- در خصوص ارتباط با لوپوس، انجمن لوپوس امریکا ذکر می‌کند «در حال حاضر شواهد علمیی موجود نیست که نشان دهد ترمیم‌های آمالگام به صورت عامل آغاز کننده (trigger) برای ضایعات لوپوس عمل کنند».

- در ارتباط با بیماری MS انجمن ملی MS طی بیانیه‌ای اعلام کرده است «شواهد علمی جهت مرتبط ساختن شروع یا تشدید بیماری MS و ترمیم‌های جیوه‌دار موجود نیست. آلودگی بالا با فلزات سنگین مانند جیوه، سرب یا منگنز ممکن است صدمات مغزی به همراه داشته باشد که علایمی چون ضعف و لرزش مانند MS ایجاد کند ولی مکانیسم آسیب های عصبی در MS کاملاً متفاوت است».

- بعضاً نگرانی‌های جدی در خصوص استفاده از آمالگام در ترمیم دندان‌های کودکان مطرح می‌شود. مطالعات گوناگونی نیز مختص کودکان صورت گرفته است؛ در دو مطالعه جداگانه پنج ساله در سال ۲۰۰۶ انجمن پزشکی و سازمان بهداشت محیط آمریکا اثرات جیوه آزاد شده از آمالگام دندانی بر سیستم اعصاب محیطی و مرکزی و کلیه‌ها را بررسی کرده و نشان دادند که تفاوت معنی‌داری در اثرات نوروسایکولوژیک در کودکانی که دندان‌هایشان توسط آمالگام و یا کامپوزیت ترمیم شده است، وجود ندارد. همچنین موسسه ملی تحقیقات دهان و سر و صورت (NIDCR) آمریکا در مطالعاتی در آمریکا و اروپا نشان داد که در کودکان ۷-۵ ساله‌ای که دارای ترمیم‌های آمالگام هستند هیچ شواهدی از اثرات سوء مانند کاهش هوش، حافظه، قدرت تمرکز یا مشکلات کلیوی دیده نشده است.

- ًاخیرا FDA ترکیبات آمالگام (هم بخش پودر و هم جیوه) را از نظر ایمنی جزء تجهیزات پزشکی در تیپ ∏ طبقه بندی کرده است؛ یعنی در‌‌ همان گروهی که دیگر ترکیبات ترمیمی از جمله کامپوزیت و طلا قرار گرفته‌اند. همچنین این انجمن میزان تماس با جیوه ناشی از ترمیم‌ها را در افراد مختلف به طور متوسط ۵-۱ میکروگرم در روز و سطح استاندارد قابل تحمل و ایمن برای بدن را ۹/۴ میکروگرم در روز گزارش کرده است.

- از سویی اخیرا بحث‌هایی در خصوص حساسیت عصبی و کلیوی بیشتر برخی افراد با زمینه‌های ژنتیکی خاص به ترمیم‌های آمالگامی مطرح شده است؛ لیکن این مباحث در حد فرضیه بوده و نیاز به مطالعات بیشتری دارند.

بنابراین در ‌‌نهایت به نظر می‌رسد بهترین شواهد موجود هنوز نتوانسته است عوارض سوءسیستمیک برای آمالگام را اثبات کند و هنوز آمالگام می‌تواند به عنوان ماده ترمیم ایمن، مستحکم و با صرفه اقتصادی مطرح باشد.

نویسنده:

دکتر بهاره طحانی
دندانپزشک، PhD سلامت دهان ودندانپزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

منابع:

وب سایت FDA
مقاله Dental Amalgam: What Others Say - 2016
مقاله New science challenges old notion that mercury dental amalgam is safe - 2014
وب سایت دندانه