بیماریهای مشترک انسان و حیوان – هیداتید در دندانپزشکی (Hydatid disease)

یکصد و سی و سه سال پیش در تاریخ 6 جولای سال 1885 اولین واکسن ضد ویروس هاری به پسر بچه ای نه ساله به نام جوزف میستر که پیش تر سگی او را گاز گرفته بود، تزریق شد. سازنده واکسن دانشمند فرانسوی "لویی پاستور" بود که پیش از کشف او بیشتر بیماران مبتلا به ویروس هاری جان باخته بودند.

امروزه این تاریخ به عنوان روز جهانی آگاهی رسانی در مورد بیماری های مشترک انسان و حیوان (Zoonotic Diseases) در تقویم ثبت شده است.

بیماری های مشترک می تواند عوامل باکتریایی، ویروسی و یا انگلی داشته باشد که از آن جمله می توان به مواردی همچون تب مالت (Brucellosis)، بیماری لایم (Lyme disease)، آنفلوآنزای پرندگان، تب کریمه کنگو، توکسوپلازما (انتقال از گربه و خطرناک برای خانم های باردار و بیماران دچار ضعف ایمنی)، سالمونلا (در گوشت نیم پز و یا خام درغذاهایی مثل سوشی)، لپتوسپیروز (Leptospirosis)، ژیاردیا (Giardia) و ... اشاره کرد.

در این میان بیماری به نام هیداتید وجود دارد که از نوعی کرم نواری (Tapeworm) ناشی می شود. این بیماری بسته به ناحیه جغرافیایی شایع و یا نادر ارزیابی شده است. از آنجا که میزبان اصلی این کرم انگلی سگ و میزبان های فرعی آن گوسفند، بز و انسان هستند، گستردگی جغرافیایی این بیماری در نواحی دارای دامپروری و زندگی روستایی قابل پیش بینی است.

تماس مستقیم با حیواناتی مثل سگ و گوسفند و یا خوردن غذای آلوده به لارو این کرم انگلی، نقطه آغاز این بیماری است. لارو از طریق روده جذب شده و وارد جریان خون می شود، سپس بوسیله سیاهرگ پورتال به کبد می رسد. رشد انگل هیداتید در کبد رفته رفته به ایجاد دردهای شکمی و کاهش وزن منجر می شود تا حدی که در برخی بیماران سطوحی از زردی (یرقان) هم دیده می شود.

پس از آلوده شدن کبد، جریان خون انگل را وارد سیستم گردش خون ریوی می کند و بعد از آن انگل به گردش خون سیستمیک راه می یابد و به این ترتیب دیگرارگان های بدن نیز به تدریج درگیر می شوند. دستگاه ایمنی همزمان با رشد این انگل واکنش های التهابی خصوصا از نوع لنفوستیت- ائوزینوفیل ایجاد می کند. این واکنش های دفاعی منجر به تضعیف انگل می شود ولی آن را از بین نمی برد و از این مرحله به بعد انگل برای بقای خود کیست تشکیل می دهد (Echinococcal cyst).

سرعت رشد کیست در بافت های نرم بیشتر از بافت های استخوانی است، اما در بررسی های بالینی غیر از رشد کبدی و ریوی در نواحی سر و گردن هم این کیست گزارش شده است. رشد کیست درناحیه تیرویید، در سینوس ماکزیلا و در مخاط دهانی و حتی در استخوان ماندیبل از جمله مواردی است که بیش از همه دندانپزشک را با این بیماری درگیر می کند. چنانچه رشد کیست در نزدیکی مفصل گیجگاهی (TMJ) باشد، باعث احساس فشار و درد در موقع جویدن می شود.

در مواقعی کیست هیداتید در مخاط دهانی ظاهری شبیه به موکوسل (کیست ناشی از تجمع موکوز) دارد که این موضوع اهمیت تشخیص افتراقی کیست هیداتید را مشخص می کند. به همین خاطر روش های تشخیصی تلفیقی، شامل گرافی های همراه با آزمایش خون جهت اطمینان از وجود کیست هیداتید در این رابطه حیاتی است. رادیولوژی، سونوگرافی (خصوصا در ناحیه گردنی مثل کیست هیداتید در تیرویید)، سی تی اسکن، ام آر آی، به همراه تست سرولوژِی (ELISA Test)، از جمله راههای رسیدن به تشخیص صحیح می باشد.

Clinical image shows Hydatid cyst of the buccal mucosa simulating a Mucocele

کیست هیداتید با تجویز داروهای آلبندازول و بنزی ایمیدازوال  قابل درمان است؛ اما در صورت عدم موفقیت درمان های دارویی، با توجه به میزان پیشرفت بیماری، جراحی و خارج نمودن کیست و یا بافت های درگیر با کیست اجتناب ناپذیر است.

 با توجه به تمایل مردم به داشتن حیوانات خانگی در شهرها و همچنین زندگی مرتبط با حیوانات در روستاها، دیدن بیماران دارای کیست هیداتید در مطب دندانپزشکی خیلی دور از انتظار نیست. این بیماری در ایران اندمیک محسوب می شود و بنابراین امکان ابتلای افراد شاغل در حیطه دامپروری به این بیماری وجود دارد.

در کنار هیداتید، بیماری های مشترک دیگری هستند که با تشخیص به موقع آن ها حتی در مطب های دندانپزشکی نیز می توان به درمان بیمار کمک کرد که بیماری لایم (Lyme disease) از این دسته می باشد. عامل بیماری زای این بیماری باکتری بورلیا (Borrelia burgdorferi) است که میزبان های اصلی آن آهو و  موش می باشند و از طریق گزدیدگی توسط کنه به انسان نیزمنتقل می شود. احساس  سفتی در ماهیچه های گردن، حالاتی شبیه به سرماخوردگی و همچنین بروز ضایعات پوستی به نام اریتما (Lyme Erythema) از جمله نشانه های این بیماری است.

 بیماری لایم در حالت پیشرفته تر به سراغ سیستم عصبی می رود که درگیری عصب صورت (Facial nerve) را به همراه دارد. در این حالت صورتبیمار فلج  شده و قادر به پلک زدن نیست. در صورت عدم درمان به موقع، لایم قادر به ایجاد اختلال در سیستم عصبی- قلبی است که منجر به ایجاد بلوک دهلیزی-بطنی (AV- node Blockage) می شود.

فرستادن بیمار به آزمایشگاه برای تشخیص سرولوژی از اولین اقدامات لازم برای تشخیص این بیماری است. درمان این بیماری به وسیله آنتی بیوتیک های وریدی و خوراکی مثل سفتریاکسون و یا آموکسی سیلین انجام می شود.

علاوه برهیداتید و لایم، بیماری های مشترک بسیاری وجود دارند که آگاهی از انواع بیماری های اندمیک منطقه ای در تشخیص درست به پزشک و یا دندانپزشک کمک خواهد کرد. همچنین انجام واکسیناسیون کادر پزشکی و استفاده از سیستم های استریل که توانایی از بین بردن کیست های انگلی و اسپورهای باکتریایی را دارند، در پیشگیری از بیماری های مشترک نقش بسزایی دارد.

گردآوری توسط گروه دندانپزشکان دندال

منابع و مقالات پیشنهادی در رابطه با بیماری کیست هیداتید در دندانپزشکی و بیماری لایم:

Bhola N, Jadhav A, Borle R, Shukla S. Echinoccocal cyst affecting the mandible. Annals of Maxillofacial Surgery. 2015;5(1):115-118. doi:10.4103/2231-0746.161115
   

Alaparthi RK, Yelamanchili S, Nunsavathu PN, Sode U. Intraoral hydatid cyst: A rare case report. J Indian Acad Oral Med Radiol [serial online] 2015 [cited 2018 Jul 4];27:457-60. Available from: http://www.jiaomr.in/text.asp?2015/27/3/457/170486
   

Lavanya RM, Kamath VV, Komali Y, Krishnamurthy S. Hydatid cyst of the buccal mucosa: An unusual presentation. Indian Journal of Dentistry. 2015;6(3):157-160. doi:10.4103/0975-962X.160350
    

Akbulut S, Demircan F, Sogutcu N. Hydatid Cyst Disease of the Thyroid Gland: Report of Two Cases. International Surgery. 2015;100(4):643-647. doi:10.9738/INTSURG-D-14-00124.1
    

Kwit NA, Nelson CA, Max R, Mead PS. Risk Factors for Clinician-Diagnosed Lyme Arthritis, Facial Palsy, Carditis, and Meningitis in Patients From High-Incidence States. Open Forum Infectious Diseases. 2018;5(1):ofx254. doi:10.1093/ofid/ofx254