فرزهای دندانی

فرزهای دندانی، قطعات مته مانند کوچکی هستند که با اتصال به هندپیس، غالباً برای ایجاد برش در بافت های سختی مثل دندانها و استخوان به کار می روند. این چرخنده های کوچک، یا از طریق برش دادن و کندن، و یا ساییدن، نسج سخت دندان را برمیدارند. همچنین از این وسیله برای صاف کردن و برداشت اضافه های ترمیم های فلزی همچون آمالگام و ترمیم های همرنگ دندان مثل کامپوزیت ها استفاده می شود.

این ابزار کاربردی، در جنس ها، اشکال و سایزهای متفاوتی موجود هستند که با توجه به نوع نیاز دندانپزشک و متد درمانی مورد نظر، انتخاب شده و استفاده می گردند. انتخاب درست، می تواند منجر به تحقق اهداف سودمندی از جمله رعایت ارگونومی دندانپزشک و افزایش راحتی بیمار گردد. هدف کلی از این مطلب، ارائه اطلاعات صحیح و مفید در زمینه کاربرد انواع فرزهای دندانی و راهنمایی های برای انتخاب و خرید آنها می باشد.

رده بندی فرزها از نظر جنس:

فرزهای دندانی در جنس های مختلف ساخته می شوند و این تنوع، مزایا و معایبی را به همراه دارد. اگرچه فرزهای دندانی، در مقایسه با سایر ابزار دندانپزشکی، کوچکتر و نسبتاً کم هزینه تر هستند، اما انتخاب صحیح جنس و نوع آنها، می تواند در بهبود درمان و کاهش زمان اختصاص داده شده به هر بیمار نقش بسزایی داشته باشد.

1. فرزهای استیل (فولادی)

نخستین فرزها در سال 1891 از جنس استیل ساخته شدند. این فرزها، ابزاری مقرون به صرفه و اقتصادی برای آماده سازی حفره های دندانی و تخلیه دنتین به شمار می روند. آنها عاج را در سرعت های پایین به خوبی در بر می گیرند ولی در سرعت های بالا یا هنگام تراش نسج سخت تری مثل مینا، به سرعت کند می شوند. کند شدن فرز باعث ایجاد لرزش و حرارت در هنگام تراش دندان شده و در نتیجه ناراحتی بیمار و خستگی دندانپزشک را به همراه دارد.

2. فرزهای کاربایدی

هنگامی که فرزهای کاربایدی برای اولین بار در سال 1947معرفی شدند، به علت کارایی سریع تر و قابل پیش بینی تر در مقایسه با انواع استیل، به خوبی مورد استقبال قرار گرفتند. این فرزها از تنگستن ساخته شده اند. تنگستن فلزی بسیار سخت (سه برابر سخت تر از فولاد) و مقاوم به دماهای بالاست. به دلیل همین سختی، فرز کارباید می تواند برش های بسیار تیزی را ایجاد کرده و نسج دندان را به راحتی بردارد، بدون اینکه کند شود یا بشکند. این فرزها برخلاف فرزهای الماسی، قابلیت بارها استفاده کردن را دارند. با این حال، به دلیل تمایل به شکست، بهتر است با سرعت بالا مورد استفاده قرار گیرند. فرزهای کارباید، برای جداسازی مواد ترمیمی مثل کامپوزیت های هیبریدی بسیار مناسب هستند و در پایان کار، نتیجه ای تمیز و بدون اشکال به ارمغان می آورند. این فرزها به طور کلی برای آماده سازی حفره های دندانی، تکمیل سطوح ترمیم، جداسازی مواد قدیمی پرکننده، ایجاد فاصله بین دندان های به هم چسبیده و ... به کار می روند. تیغه های فرزهای استیل و کارباید به دو شکل ساده و دارای بریدگی های عرضی ساخته می شوند که نوع دوم از قدرت برندگی بیشتری برخوردار است.

3. فرزهای الماسی

فرزهای الماسیاز چسباندن ذرات ریز زاویه دار و نوک تیز از یک ماده بسیار سخت (معمولاً الماس) بوسیله ماده زمینه نرم تر بر روی قسمت سر فرز ساخته می شوند. آنها اغلب برای اتصال به هندپیس های high speed (توربین) مناسب بوده و به علت سختی زیاد، برای تراشیدن بافت مقاوم دندان مناسب هستند. در صورت استفاده صحیح، طول عمر زیادی دارند. به دلیل تفاوتی که در نحوه بریدن ذرات برنده به جای تیغه های فرزهای کارباید وجود دارد، فرزهای الماسی برای برداشت اجسام شکننده مثل مینا و سرامیک مناسب تر هستند. در حالی که فرزهای تیغه دار کارباید در تراشیدن اجسام و مواد کشسان مثل عاج موثرتر عمل می کنند. فرزهای الماسی، با توجه به متد درمانی دندانپزشک، درجه زبری بسیار نرم ( 38 الی 44 میکرون) تا فوق العاده خشن (125 الی 150 میکرون) را شامل می شوند و بدلیل طول عمر زیاد و کارایی قابل قبول، در اندازه ها و اشکال بسیار متنوع در دسترس دندانپزشکان قرار دارند.

4. فرزهای سرامیکی

فرزهای سرامیکی غالباً استفاده های ترمیمی دارند و عملکرد قابل قبولی در خارج سازی پوسیدگی های دندانی از خود نشان می دهند. آنها همچنین در برداشتن آمالگام موجود روی دندان خوب عمل می کنند. بدیهی است که ترمیم موفق دندان، نیازمند حذف کامل انامل، مواد ترمیمی و پوسیدگی های دندان است. فرزهای سرامیکی این عملیات را در ایمنی بالا و بدون ریسک انجام داده و می توان گفت با کمک آنها هیچ خطری مینای دندان را تهدید نخواهد کرد.هرچند در پایان کار، در مقایسه با فرزهای کاربایدی نیاز به پرداخت بیشتری دیده می شود. فرزهای سرامیکی مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارند و در عین حال در برداشت پوسیدگی بسیار موثر عمل می کنند.

5. فرزهای پلیمری

هنگام برداشت پوسیدگی با فرزهای کارباید، یا سرامیکی، احتمال برداشت اضافی از نسج دندان وجود دارد که ممکن است منجر به باز شدن پالپ گردد. فرزهای پلیمری برای اجتناب از چنین موقعیتی عرضه شده اند. اولین نسل آنها برای برداشت پوسیدگی های عمیق معرفی شد اما پلاستیک مورد استفاده در این فرزها هنگام استفاده در سرعت های بالاتر از 1000 دچار تخریب شدند. فرزهای نسل دوم از جنس پلاستیک مرغوب تری ساخته شد و برای استفاده در سرعت های بالای 4000 دور مناسب هستند. سختی سطح برنده فرز پلیمری، از مینا و عاج سالم کمتر است و از نسج پوسیده بیشتر. این خصوصیت باعث می شود که نسج پوسیده برداسته شود بدون اینکه به نسج سالم دندان آسیبی وارد گردد.

بخش های مختلف بدنه فرز:

سه بخش اصلی بدنه یک فرز شامل Head، Neck و Shank می باشد. در شکل زیر این قسمت ها مشخص شده اند:

شنک، عمده ترین بخش فرز را تشکیل می دهد و قسمتی است که درون هندپیس قرار گرفته و حرکت آن را به درون فرز منتقل می کند. فرزها با توجه به فرم شنک، انواع مختلفی دارند:

1.  (Friction Grip (FG

فرزهایی با این شنک، برای اتصال به هندپیس های  high speed (توربین) مناسب هستند و به طور کلی یکی از انواع فرزهای پرکاربرد در دندانپزشکی ترمیمی محسوب می شوند. این فرزها در سایزها و مدل های مختلف استاندارد، کوچک، طویل و جراحی موجود هستند. این نوع شنک بیشتر در فرزهای الماسی و کاربایدی دیده می شود و معمولاً دارای طولی حدود 20 میلی متر و قطری به اندازه 1.6 میلی متر هستند. فرزهای این دسته، خود انواع مختلفی دارند که با توجه به اندازه و نوع تعریف می شوند:

2. (Right angle/Latch-type (RA

این نوع فرزها، برای هندپیس های low speed (آنگل ها) طراحی شده است، به طور عمده دارای طول 20 میلی متر و قطر حدود 2.35 میلی متر بوده و در انتهای خود دارای حفره ای است که به تحکیم اتصال فرز به هندپیس کمک می کند. این نوع فرز امروزه کمتر برای تراش مستقیم دندان کاربرد دارد و صرفاً در برداشت زواید و صاف و پرداخت کردن پروتز های ثابت و متحرک استفاده می شوند.

3. (Straight handpiece (HP

فرزهایی که در این رده قرار می گیرند، عموماً طویل و بزرگ هستند و در لابراتواری ها برای تعدیل و اصلاح متریال دندانی به کار می روند. برداشت پوسیدگی های عمیق و پرداخت ترمیم های فلزی از دیگر کاربردهای این فرزها می باشد.

 دسته بندی فرزها بر اساس میزان زبری سر آنها

معمولا طبقه بندی زبری فرزهای الماسی بر اساس استاندارد جهانی انجام می گیرد و اغلب می توان درجه زبری آنها را باتوجه به رنگ نوار فرز تشخیص داد. و اکثرا از فرزهای دارای نوار سبز، آبی و مشکی برای تراش و از فرزهای با نوار زرد و قرمز برای پرداخت از جمله پرداخت ترمیم های کامپوزیتی و برخی پروتزها استفاده می گردد. طبقه بندی برای این به شرح زیر است:
نوار سفید: فوق العاده نرم
نوار زرد: خیلی نرم
نوار قرمز: نرم
نوار آبی: استاندارد
نوار سبز: زبر
نوار مشکی: زبر
دو نوار مشکی: فوق العاده زبر

  کدخوانی فرز

منظور از سایز 018 در برای فرز چیست؟

018 در حقیقت اشاره به قطر انتهای هد و یا بیشترین اندازه قطر در قسمت هد (سر فرز) دارد.

تفاوت فرزها از نظر Head:

سر، قسمت کارگر فرز است. در طراحی این قسمت فرزها، دو حالت دیده می شود: در یک حالت، فقط دیواره ها تیغه برنده دارند و قسمت انتهایی صاف است.این نوع فرز برای تراش و گسترش دادن دیواره های حفره به کار می رود. در حالت دیگر، سر فرز فقط در قسمت انتهایی تیغه دارد و دیواره های جانبی آن صاف است. این دسته از فرزها جهت عمیق کردن حفره بدون تراش دیواره ها و تراش حفره های کلاس دو در قسمت پروگزیمال استفاده می شود.  فرزها در اندازه و نوع Head نیز با هم تفاوت دارند. سه نوع رایج آنها عبارتند از:

1. کروی شکل (گرد)

فرزهای کروی غالباً برای آماده سازی حفره های دندانی، ایجاد نقاط دسترسی، ایجاد آندرکات ها و آماده سازی کانال مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین برای تراش شیارها و تعبیه گیر ثانویه حفره های ترمیمی و برداشت پوسیدگی های عمیق کاربرد دارند.

2. گلابی شکل

این نوع فرزها، برای تراش حفره های کلاس یک آمالگام و همچنین تراش ترمیم های گلدفویل استفاده می شوند.

3. استوانه ای

این فرزها در شمار کاربردی ترین های دندانپزشکی ترمیمی قرار می گیرند که بیشتر در تراش دندان و ایجاد دیواره های صاف و موازی به کار می روند، به ویژه در ترمیم های غیرمستقیم که در آن عدم وجود آندرکات ضروری است. آنها در دو نوع ساده و یا بریدگی های عرضی در دسترس هستند.

4. مخروطی

این فرزها مانند فرزهای استوانه ای، برای تراش دیواره ها و برداشت پوسیدگی ها و صاف کردن دیواره های حفره به کار می روند. که خود شامل دو نوع "ساده" و "دارای بریدگی های عرضی" هستند.

5. مخروطی معکوس

فرزهای مخروطی معکوس، برای ایجاد آندرکات و دیواره های متقارب مورد استفاده قرار می گیرند. در کار با این فرزها باید احتیاط کرد چرا که به دلیل داشتن شکل خاص، تمایل به برداشت بیش از حد لزوم نسج دندان در دیواره مجاور پالپ وجود دارد.

آشنایی با فرزهای پرکاربرد در دندانپزشکی و دسته بندی آنها از لحاظ شکل سر فرز

فرز روند / گرد / Round: فرز روند کاربردهای خاصی دارد مخصوصاٌ برای ایجاد شیار در دیواره دندان تا گیر ماده ترمیمی زیاد شود. همچنین معمولاً برای آماده کردن حفره‌های دندان، ایجاد نقطه‌های دسترسی، بوجود آوردن آندرکات و آماده‌سازی کانال‌های دندانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. علاوه بر این، برای ایجاد شیار و برداشت پوسیدگی‌های عمیق مخصوصا توسط فرزهای روند کاربایدی و فرز روند آنگل نیز کاربرد دارند.

فرز فیشور / استوانه‌ای / سیلندری / Cylinder / Fissure: این فرزها از پرکاربردترین فرزهای دندانپزشکی بوده و مشخصه آن تخت بودن سر آن است. فرزهای فیشور بیشتر برای تراش دندان و ایجاد دیواره‌های صاف و همچنین در تراش ترمیم‌های غیرمستقیم که در آنها عدم وجود آندرکات ضروری است، استفاده می گردند.
علاوه بر این، در پروتزهای ثابت برای تراش سطح آگزیال استفاده می شوند.

 
فرز مخروطی وارونه / مخروطی معکوس / Inverted Cone و فرز گلابی شکل / Pear: بر خلاف سر فرزهای گلابی شکل که بخشی از مخروط با شیب ملایمی تیپر شده است و انتهای کوچک مخروط به سمت شنک فرز می باشد، در فرزهای مخروطی وارونه بخش مخروطی با شیب تندتری، تیپر شده است. این نوع از فرزها برای تراش حفره‌های کلاس یک آمالگام، تراش ترمیم های گلدفویل، ایجاد شیار در دیواره دندان به منظور افزایش گیر ماده ترمیمی در حفره تراش خورده و همچنین ایجاد آندرکات کاربرد دارند. و به دلیل شکل خاصی که دارند، نیازمند مهارت بالا در هنگام استفاده هستند.

  
فرز تیپر / مخروطی شکل / Taper: دیواره های فرز تیپر با یکدیگر موازی نیستند و کمی به سمت یکدیگر تقارب دارند به گونه ای که نوک قسمت برنده از نواحی پایین تر ضخامت کمتری دارد و نازک تر است. این نوع از فرزها همانند فرزهای استوانه‌ای برای تراش دادن دیواره‌ها و برداشت پوسیدگی‌های عمیق استفاده می‌شوند.
همچنین در پروتزهای ثابت، از فرزهای مخروطی ته گرد برای تراش سطح اکلوزال و Guide Groove و Bevel Functional Cusp و از فرزهای مخروطی ته صاف برای تراش سطح آگزال و ایجاد Finish Line Shoulder در روکش های PFM و یا تماس سرامیک استفاده می گردند.

فرز چمفر / استوانه ای سوزنی / Beveled Cylinder: فرز چمفر بیشتر در تراش روکش و برای مشخص کردن خط ختم تراش به کار می رود.

   
فرز تخم مرغی / فوتبالی / Egg: این فرزها برای تراش سطوح قوس دار مانند سطح پالاتال دندان های سانترال و لترال ماگزیلا و مندیبل کاربرد دارد. و در آماده سازی پروتزهای ثابت برای تراش سطح لینگوال و بالای سیگولوم دندان های قدامی استفاده می شوند.

فرز شعله شمعی / فلیمی / Flame: همچنین فرزهای شعله شمعی در آماده سازی روکش و پروتزهای ثابت از جنس PFM برای ایجاد Gingival Bevel در Finish Line Beveled Shoulder استفاده می گردند.

فرز سوزنی / Needle: غالبا از این فرزها برای تراش دیواره های پروگزیمال و نواحی بین دندانی به منظور آماده سازی دندان برای روکش گذاری و البته ایجاد Finish Line Knife-Edge استفاده می شوند.

فرز ویل / چرخی / دونات / Donut / Wheel: این فرزها بیشتر برای تراش نواحی قوس دار دندان از جمله سطح پالاتال دندان های سانترال ماگزیلا و سطح لینگوال دندان های سانترال مندیبل کاربرد دارد.

فرز بشکه ای / برل / Barrel: می توان با قرار دادن کناره های فرز بشکه ای برروی شیب های کاسپی، از آن برای تراش سطح اکلوزال و البته با حفظ شکل مورفولوژی دندان استفاده نمود.

فرز مخصوص لمینیت / سر موج دار / Depth Marker / Depth Cut/ Wavy Head:  از این فرزها برای آماده سازی دندان برای جاگذاری لمینیت استفاده می گردد.

برای کار ترمیمی چه فرزهایی رو داشته باشیم؟

برای پوسیدگی کوچک تا متوسط کلاس 1 و 2: فرز الماسی روند و مخروطی وارونه و فرز کارباید مخروطی وارونه بلند
برای پوسیدگی های بزرگ کلاس یک: فرز الماسی و کارباید مخروطی وارونه بلند
برای برداشت پوسیدگی و یا مواد ترمیمی نزدیک به پالپ: فرز الماسی و کارباید روند
برای ایجاد حفره اکلوزال در پوسیدگی بزرگ کلاس 2: فرز الماسی و کارباید مخروطی وارونه بلند و کوتاه
برای پوسیدگی کلاس 3 و تراش اولیه پوسیدگی کلاس 5: فرز الماسی و کارباید روند
برای پوسیدگی کلاس 3 و 4: فرز الماسی روند و شعله شمعی
برای پرداخت سطح اکلوزال و پروگزیمال: فرز الماسی زرد و یا کارباید روند و بیضی شکل مثل شعله شمعی و تخم مرغی

نکاتی درمورد نگهداری فرزها:

برای نگهداری بهتر فرزها و افزودن بر طول عمر آنها، لازم است چند نکته مدنظر قرار گیرد.

 اتوکلاو

یکی از این نکات، نحوه اتوکلاو کردن فرز است. از آنجا که فرزها قطعاً در زمان استفاده با بافت های نرم، سخت و یا خون در تماس هستند، بنابراین باید حتماً پروسه استریلیزاسیون را طی کنند. رطوبت موجود در دستگاه اتوکلاو، احتمال زنگ زدگی فرز را فراهم می نماید. بنابراین لازم است بعد از تمیز کردن فرز با برس سیمی و اطمینان از پاک شدن ذرات دندان و خون طبق راهنمای شرکت سازنده، فرزها را در محلول ضدعفونی کننده قرار داده و سپس در جافرزی های مخصوص اتوکلاو چیده و در دستگاه قرار داد. این پروسه، طول عمر فرزها را تا حد بسیار بالایی افزایش می دهد. اتوکلاو کردن انواع فرزها با درجه حرارت حداکثر 135 و حداکثر 20 دقیقه الزامی است.

هوای توربین

میزان فشارهوای توربین از دیگر نکات حائز اهمیت است. 2/2 الی 5/2 مگاپاسکال مقدار هوایی است که برای توربین لازم است. دقت شود که در صورت بیشتر شدن این مقدار، توربین آسیب دیده و در صورت کمتر بودن، فرز نمی تواند به راحتی روی دندان حرکت نماید و در نتیجه صیقلی و صاف شدن دندان بخوبی انجام نمی شود.

 آب توربین

میزان آب توربین برای کار کردن در داخل دهان، بین 45 تا 60 سی سی در دقیقه می باشد. آب بیشتر از این میزان، باعث می شود محیط پرآب شود و ساکشن را در محل تماس فرز با دندان، برای برداشتن آب ناتوان سازد.

سرعت توربین

توصیه می شود به میزان سرعت توربین توجه کافی شود. این امر به ویژه برای فرزهایی که سایز سر آنها بزرگ است یا فرزهای الماسی با درجه زبری بالا، اهمیت دارد. زیرا سرعت زیاد، می تواند منجر به تولید حرارت ناخواسته شود. جدول زیر، حداکثر میزان سرعت هندپیس را برای فرزهای مختلف نشان می دهد.

پرهیز از بکارگیری فرزهای فرسوده

توصیه می شود فرزها به طور مرتب جایگزین شوند تا احتمال استفاده از فرزهای کند، فرسوده و آسیب دیده به حداقل برسد. به کار بردن فرزهای کهنه، می تواند کارایی درمان را کاهش داده و باعث آسیب به بیمار گردد. همچنین دقت شود که هنگام اتصال فرز به توربین و یا در حین استفاده، از وارد کردن فشار بیش از حد به آن اجتناب کرد.

توجه به اتصال صحیح فرز و هندپیس

همواره اطمینان حاصل شود که فرز به طور کامل و صحیح درون هندپیس قرار گرفته است.

نکات مهم در تمیز کردن فرزها

- خیساندن فرزها به مدت حداقل 10 دقیقه در محلول ضدعفونی کننده، فرسایش پوشش فرزهای الماسی را کاهش می دهد. پس از این مدت، می توان با کمک برس های مناسب و چندین بار شستشو، فرز را از مواد پاک نمود و در جای تمیز و خالی از رطوبت نگه داری کرد.

- در صورت استفاده از اولتراسونیک ها، ابتدا باید فرزها را در جافرزی قرار داد. سپس به مدت 5 دقیقه با استفاده از پاک کننده های عمومی چندین بار شستشو داد و سپس خشک کرده و در جای عاری از رطوبت نگه داری نمود.

- در صورت استفاده از اتوکلاو، باید فرزها را در کیسه قرار داد و به مدت 10 دقیقه در دمای 135 درجه اتوکلاو نمود. سپس آنها را خشک نمود و در جای تمیز نگه داری نمود. همچنین می توان فرزها را در استریلیزر با حرارت خشک، به مدت 1 ساعت و دمای 170 درجه قرار داد. این دستورالعمل، مانع از زنگ زدگی آنها خواهد شد.

- بهتر است از استعمال محلول ضدعفونی سرد حاوی مواد اکسیدکننده اجتناب شود زیرا ممکن است باعث تضعیف فرزهای کارباید شود.

   سوالات متداول و نکاتی در مورد فرزهای دندانی

چه زمانی باید فرز جدید بخرم؟
توصیه می شود فرز را پس از پنج بار استفاده تعویض کنید. با انجام این کار، از سایش و همچنین آسیب رساندن به پالپ در اثر گرمای ایجاد شده در پی اصطکاک بیش از حد جلوگیری می کنید.

آیا می توانم فرز مخصوص توربین را به همراه آنگل استفاده کنم؟
البته! اما شما باید مبدل فرز را داشته باشید.

چگونه فرزها را تمیز کنم؟
فرزها را پس از هر بار استفاده به کمک برس فلزی کاملا تمیز نموده و سپس در مخزن دستگاه تمیزکننده اولتراسونیک که حاوی محلول آنزیمی می باشد، قرار دهید.
البته می توانید به منظور حفظ صدرت سایندگی فرز و عدم آسیب به سطح آن، برای تمیز نمودن آن تنها از دستگاه اولتراسونیک کلینر استفاده نمائید.

چگونه می توانم از زنگ زدن فرزها جلوگیری کنم؟
خیلی ساده است! از محلول های ضدعفونی کننده غیرخورنده استفاده کنید و همیشه دستورالعمل های سازنده را در رابطه با غلظت محلول ضدعفونی کننده، مدت زمان لازم، دما و غیره را رعایت کنید.

تهیه شده توسط واحد آموزش دندال