بیسفوسفونات ها گروهی از داروها هستند که به طور گسترده جهت تعدیل چرخه ریمودلینگ استخوان در بیماری های خوش خیم استخوانی نظیر استئوپروز، استئوژنزیس ایمپرفکتا و پاژه و نیز در درمان نئوپلازی های بدخیم نظیر مولتیپل میلوما کاربرد دارند. برخی اثرات شناخته شده این داروها بر متابولیسم استخوان عبارتند از: مهار بازجذب استخوان؛ دخالت در فعالیت متابولیک استئوکلاست ها (از طریق اثر مهاری بر تمایز سلول های پیش ساز جدید، بلوغ و فعالیت استئوکلاست و آپوپتوز) و فعالیت آنتی آنژیوژنیک.
با وجود فواید بی شمار مصرف بیسفوسفونات ها در بیماران با شرایط خوش خیم و بدخیم مذکور، شناسایی عارضه دهانی مصرف این داروها، یعنی استئونکروز فکی، توجه جامعه پزشکی را به خود جلب نموده است. اصطلاح BRONJ یا همان Bisphosphonate-Related Osteonecrosis of the Jaw که نخستین بار در سال 2003 بکار گرفته شد و در سال 2014 به پیشنهاد انجمن جراحان دهان، فک و صورت آمریکا با اصطلاح MRONJ یا همان Medication Related Osteonecrosis of the Jaw جایگزین شد. علت این نامگذاری وجود گزارش هایی از بروز وضعیت مشابه در بیمارانی که داروهایی غیر از بیسفوسفونات نظیر Denosumab مصرف می نمودند، بود.
با وجود تنوعات بالینی متنوع، یافته بالینی استخوان نکروتیک و اکسپوز، همچنان هالمارک اصلی تشخیص این بیماری است. بنابراین معاینات فیزیکی موثرترین راه تشخیص استئونکروز فکی می باشد. ضایعات MRONJ در فک تحتانی شایعترند. در مطالعه Saad و همکارانش بروز این ضایعات در مندیبل 73 درصد و در مگزیلا 22 درصد بود. همچنین این ضایعات در برجستگی های استخوانی با مخاط پوشاننده نازک نظیر توروس، اگزوستوز و ریج مایلوهایوئید شایعترند.
MRONJ در صورتی که بیمار تمامی معیارهای زیر را دارا باشد در تشخیص افتراقی قرار می گیرد:
1- سابقه قبلی یا فعلی درمان با داروهای antiresorptive یا antiangiogenic
2- استخوان اکسپوز و یا قابل پروب در یک فیستول داخل یا خارج دهانی که بیش از 8 هفته باقی مانده باشد.
3- عدم سابقه رادیوتراپی یا وجود ضایعات متاستاتیک در ناحیه فک
تظاهرات بالینی:
نواحی استخوانی اکسپوز و نکروتیک ممکن است هفته ها، ماه ها یا حتی سال ها بدون علامت باقی بمانند. این ضایعات اغلب زمانی علامت دار می شوند که بافت های اطراف ملتهب شده و یا شواهد بالینی استخوان اکسپوز وجود داشته باشد. علائم و نشانه هایی که ممکن است قبل از گسترش استئونکروز که به صورت بالینی قابل تشخیص باشد، رخ دهد شامل درد، لقی دندان، تورم مخاط، قرمزی و زخم می باشد.
این علائم ممکن است خود به خود رخ دهند و یا معمولاً در محل جراحی دنتوآلوئولار قبلی که همچنان یک عامل خطر عمده برای این فرآیند محسوب می شود بوجود بیایند. تحقیقات اخیر نشان می دهد که ریسک MRONJ در بیماران دریافت کننده این داروها که سابقه Extraction دارند، 16 تا 33 برابر بیشتر می باشد.
در صورتی که استخوان فک به صورت ثانویه عفونی شود، فیستول داخل و یا خارج دهانی ممکن است بوجود بیاید. همچنین برخی بیماران ممکن است از تغییرات حسی شکایت کنند که این به دلیل تحت فشار قرار گرفتن باندل های عروقی-عصبی در میان بافت های ملتهب ناحیه درگیر می باشد. همچنین در بیمارانی که ماگزیلا درگیر است سینوزیت مزمن سینوس مگزیلاری ممکن است مشاهده شود.
دوز، قدرت، مدت استفاده و شیوه تجویز داروی استفاده شده و سابقه جراحی دنتوآلوئولار اخیر عوامل تعیین کننده اصلی در ریسک بروز استئونکروز فکی هستند.
برگردان از گروه دندانپزشکان دندال
منابع:
Ruggiero SL. Diagnosis and Staging of Medication-Related Osteonecrosis of the Jaw. Oral and maxillofacial surgery clinics of North America. 2015 Nov 30;27(4):479-87
Williams WB, O'Ryan F. Management of Medication-Related Osteonecrosis of the Jaw. Oral and maxillofacial surgery clinics of North America. 2015 Nov 30;27(4):517-25
Kumar V, Sinha RK. Bisphosphonate Related Osteonecrosis of the Jaw: An Update. Journal of Maxillofacial and Oral Surgery. 2014 Dec 1;13(4):386-93
Silva LF, Curra C, Munerato MS, Deantoni CC, Matsumoto MA, Cardoso CL, Curi MM. Surgical management of bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaws: literature review. Oral and maxillofacial surgery. 2015 Dec 11:1-9
Allen MR. Medication-Related Osteonecrosis of the Jaw: Basic and Translational Science Updates. Oral and maxillofacial surgery clinics of North America. 2015 Nov 30;27(4):497-508