1. الواتور (Elevator)

یکی از مهمترین ابزار مورد استفاده در فرآیند کشیدن دندان، الواتور دندانپزشکی است که دارای کاربردهای متعددی می باشد:

1- لوکسه کردن (لق کردن) دندان از استخوان اطراف
2- گسترش استخوان آلوئول
3- خارج نمودن قطعه های شکسته ریشه

* خارج کردن دندان بدون استفاده از الواتور، باعث افزایش احتمال شکستگی و همچنین ایجاد درد شدید می شود.

از لحاظ ظاهری الواتور دارای سه قسمت می باشد:

1) دسته (Handle): دسته الواتورها معمولاً حجیم هستند و در برخی شرایط از دسته های ضربدری یا T-bar استفاده می شود.
2) شنک (Shank): در هنگام کار با الواتور بایستی انگشت اشاره برروی شنک قرار بگیرد و آن را ساپورت کند. این کار باعث می شود نیروی کنترل شده بدون ایجاد آسیب و اتلاف انرژی به دندان منتقل شود.
3) تیغه (Blade): با توجه به کاربرد و آناتومی دندان در مدل های مختلفی طراحی شده است که در ادامه به آن می پردازیم.

انواع الواتور دندانپزشکی

* الواتورهای دندانپزشکی غالبا از لحاظ شکل و اندازه تیغه با یکدیگر متفاوت می باشند.

- الواتور مستقیم (Straight Elevator)

الواتور مستقیم، رایج ترین الواتوری است که برای لوکسه کردن دندان ها و جدا کردن ریشه از بافت های اطراف (PDL) استفاده می شود.
تیغه الواتور مستقیم در سمتی که با دندان و ریشه درگیر می شود، مقعر است. الواتور مستقیم کوچک اغلب برای شروع لوکسه کردن دندان قبل از استفاده از فورسپس استفاده می گردد. و الواتورهای مستقیم بزرگتر برای جابجایی ریشه ها از حفره هایشان استفاده می شود و همچنین برای لوکسه کردن دندان هایی که فاصله بیشتری دارند یا زمانی که الواتور مستقیم با اندازه کوچکتر کارایی کمتری پیدا می کند، استفاده می شوند.

- الواتور کوپلن یا کوپلند (Coupland Elevator)

به علت شکل ظاهری به آنها، الواتور پاشنه کش نیز می گویند. از لحاظ ظاهری مشابه الواتور مستقیم می باشند، با این تفاوت که تیغه آن ها کمی انحنا دارد.
الواتور پاشنه کش، یک ابزار مناسب و مفید برای لوکسه کردن و حتی کشیدن دندان عقل می باشد.

- الواتور کرایر (Cryer Elevator)

دومین الواتور دندانپزشکی پرکاربرد، الواتور کرایر (مثلثی Triangle) است که دسته آن گلابی شکل و یا مشابه T می باشد. این الواتور به صورت چپ و راست عرضه می شود و برای تشخیص جهت آن، میبایست به گونه ایی در دست قرار گیرید که تقعر نوک مثلثی آن قابل مشاهده باشد. نوک مثلث اگر به سمت چپ بیمار باشد، آن را الواتور چپ و اگر به سمت راست وی باشد، الواتور راست می نامند.
* بیشترین و اصلی ترین کاربرد الواتور مثلثی زمانی می باشد که ریشه شکسته شده در حفره دندان باقی بماند و حفره مجاور آن خالی باشد.

- الواتور سوزنی (Apex Elevator)

این الواتور دارای یک نوک تیز بوده و معمولا برای خارج کردن قطعه های شکسته ریشه استفاده می شود و بسته به جهت نوک تیغه آن، برای سمت چپ و راست دو حالت مجزا دارد.

- الواتور صلیبی (Winter's Crossbar Elevator)

الواتور صلیبی از لحاظ طراحی دسته با دیگر الواتورها متفاوت می باشد و به همین علت قادر به اعمال فشار بسیار زیادی می باشد. بطوری که در صورت استفاده نامناسب و ناشیانه از آن می تواند آسیبی جدی به بیمار وارد نماید.
نام این الواتور به دلیل شکل ظاهری دسته آن بوده و می تواند تیغه های هر یک از الواتورهای دیگر را داشته باشد اما نوع رایج آن، تیغه الواتور کرایر می باشد.

نحوه تیز نمودن الواتورهای دندانپزشکی

2. فورسپس (Forceps)

فورسپس، ابزاری فلزی است که برای کشیدن دندان استفاده می شود و در اندازه ها و شکل های مختلف برای نواحی خاصی از دهان طراحی شده اند و به دو دسته فک بالا و پایین تقسیم می شوند و هر یک از فورسپس های فک بالا و پایین بر اساس اینکه برای کشیدن کدام دندان به کار می روند، طراحی اختصاصی دارند.

اگرچه فورسپس ها دارای کد یونیورسال هستند اما شناخت آنها از لحاظ ویژگی های آناتومیکی و نحوه استفاده بالینی هر یک حائز اهمیت می باشد که در ادامه به این موضوع می پردازیم.

از لحاظ ظاهری فورسپس نیز دارای سه قسمت می باشد:

1) دسته (Handle): دسته فورسپس هایی که برای کشیدن دندان طراحی شده اند معمولا متفاوت است به طوری که دسته های دندان های بالایی می توانند مستقیم و یا کمی خمیده باشند.

دسته‌ فورسپس بسته به موقعیت دندانی که باید کشیده شود، متفاوت نگه داشته می‌شوند:

- فورسپس فک بالا باید به صورتی در کف دست قرار بگیرد که نوک آن به سمت بالا هدایت شود و گودی دسته رو به پایین در روی کف دست قرار گیرد.

- فورسپسی که برای کشیدن دندان های فک پایین استفاده می شود، میبایست کف دست در بالای فورسپس و انگشت شست برای تسلط و اعمال نیروی بیشتر زیر آن قرار گیرد. به صورتی که نوک آن به سمت پایین هدایت شود.

2) لولا و مفصل (Hinge): در فورسپس ها، شنک به نحوی طراحی شده است که بتواند بطور ایمن در اطراف دندان قرار گیرد و به دندانپزشک توانایی اعمال حداکثر نیرو برای کشیدن دندان دهد.

از لحاظ جهت قرارگیری لولا، فورسپس ها به دو دسته آمریکایی و انگلیسی تقسیم بندی می شوند. در فورسپس آمریکایی،‌ لولا نسبت به دسته به صورت افقی قرار دارد و نحوه دست گرفتن آن مطابق با توضیحات بالا می باشد. اما در فورسپس انگلیسی، لولا نسبت به دسته به صورت عمودی قرار دارد و همچنین به صورت عمودی نیز دست گرفته می شود.

3) نوک (Beak): منقار یا نوک فورسپس معمولاً به گونه ای طراحی می شود که با شکل سطح دندان مطابقت داشته و دندان را زیر خط لثه محکم نگه دارد و معمولا دارای سطح داخلی مقعر و سطح بیرونی محدب می باشد.

لازم به ذکر است، نوک فورسپس های فک بالا در امتداد دسته، به طور مستقیم قرار دارند، در حالی که نوک فورسپس های فک پایین نسبت به دسته زاویه تقریبا 90 درجه دارند.

یکی از نکات مهم برای شناسایی جهت فورسپس های مولر توجه به سر تیز در نوک آن می باشد،‌بطوری که در هنگام گرفتن فورسپس های مولر، نوک (سر تیز) آن به سمت گونه بیمار قرار گیرد.

     
فورسپس سمت راست، فورسپس چپ و فورسپس سمت چپ،‌ فورسپس راست می باشد.

- انواع فورسپس های فک بالا (ماگزیلا)

1- فورسپس یونیورسال (سانترال و پرمولر) بالا، وقتی از پهلو به آن نگاه می شود تقریبا S شکل و از بالا، صاف دیده می شود. انحنای جزئی در نوک این فورسپس به دندانپزشک اجازه می دهد تا علاوه بر دندان های قدامی، به دندان های پرمولر نیز دسترسی داشته باشد.

2- فورسپس پرمولر بالا،‌ نوک منقارایی این فورسپس نسبت به مدل قبلی اندکی تغییر یافته است اما به دلیل عدم تطابق با دندان های سانترال نباید برای آنها استفاده شوند.

همانطور که در تصویر زیر قسمت B قابل مشاهده می باشد، این فورسپس (فورسپس سمت چپ) برخلاف فورسپس یونیورسال (فورسپس سمت راست)، دارای نوک موازی ایی است که دو سر آن به یکدیگر نمی رسند.

3- فورسپس سانترال و کانین بالا،‌ برای دندان های ثنایا و نیش فک بالا کاربرد دارد و استفاده آسان تری نسبت به فورسپس یونیورسال برای دندان های سانترال دارد.

4- فورسپس مولر بالا، به صورت چپ و راست طراحی شده اند زیرا دندان های مولر فک بالا، دندان های سه ریشه (یک ریشه پالاتال و دو ریشه باکال) هستند. بنابراین، نوک فورسپس هایی که برای دندان های مولر فک بالا استفاده می شوند، دارای یک سر صاف و مقعر برای انطباق با ریشه پالاتال و یک سر تیز برای انطابق با ناحیه فورکاسیون (انشعاب) دو ریشه باکال دارند.

5- فورسپس کاهورن بالا، نیز به صورت چپ و راست طراحی شده اند و نسبت به فورسپس مولر بالا دارای نوکی بلندتر و یک سر تیز و یک سر دو شاخه هستند. بیشترین کاربرد این فورسپس برای دندان های مولر با پوسیدگی شدید می باشد. اما توجه داشته باشید که در هنگام استفاده از فورسپس کاهورن بسیار احتیاط کنید زیرا عدم احتیاط می تواند موجب آسیب به استخوان آلوئولار در سمت باکال شود.

   
تصویر B، فورسپس کاهورن بالا چپ و تصویر C، فورسپس کاهورن بالا راست می باشد.

6- فورسپس ریشه کش بالا، که دارای نوکی باریک می باشند و دو سر آن به یکدیگر می رسد. این فورسپس عمدتا در دو مدل کوتاه و بلند عرضه می شود و برای برداشت ریشه های شکسته شده دندان مولر فک بالا و همچنین کشیدن دندان های پرمولر باریک و دندان های ثنایای فک پایین استفاده می گردد.

7- فورسپس عقل بالا، دارای نوکی خمیده با دو سر صاف و پهن هستند و برای کشیدن دندان های آسیاب دوم و عقلی که دارای یک ریشه کونیکال می باشند، کاربرد دارند.

8- فورسپس یونیورسال بالا - برای اطفال، با تمام دندان های شیری فک بالا سازگار هستند و می توانند به عنوان فورسپس یونیورسال برای اطفال استفاده شوند.

- انواع فورسپس های فک پایین (مندیبولار)

1- فورسپس یونیورسال (سانترال و پرمولر) پایین، این فورسپس دسته ایی مشابه به فورسپس یونیورسال بالا اما نوکی، تیزتر دارند. نوک این فورسپس صاف و باریک بوده و فقط در قسمت نوک به یکدیگر می رسند. به همین دلیل می توانند به راحتی نزدیک خط سرویکال دندان قرار گیرند و عمل کشیدن را آسان تر نمایند.

برای دندان های مولر که دارای ریشه های کونیکال فیوز شده هستند، و گاها برای برخی دندان های شیری فک پایین استفاده می شود.

2- فورسپس یونیورسال پایین (مدل انگلیسی)، برای کشیدن دندان های تک ریشه در فک پایین استفاده می شوند و به دلیل طراحی خاص خود، توانایی ایجاد قدرت زیادی دارند. بطوری که در صورت عدم احتیاط منجر به آسیب و ایجاد در ریشه دندان می گردد.

3- فورسپس پرمولر پایین،‌ تنها برای دندان های پرمولر فک پایین استفاده می شوند و با دیگر دندان های فک پایین منطبق نمی باشد.

تصویر A، فورسپس سمت راست، فورسپس پرمولر پایین با نوک موازی می باشد.

4- فورسپس عقل پایین، دندان‌های آسیاب فک پایین، دندان‌های دو شاخه و دو ریشه هستند که امکان استفاده از فورسپس‌هایی را می‌دهند که از نظر آناتومیک با این دندان ها سازگار هستند. و از آنجایی که انشعاب در دو طرف باکال و لینگوال است، بر خلاف فک بالا، تنها یک فورسپس مولر برای هر دو طرف کافی می باشد.
این فورسپس دارای نوکی با دو سر تیز در مرکز هستند که در فورکاسیون دندان های مولر پایین قرار گیرند. البته به دلیل داشتن سر تیز، نمی توان از این فورسپس برای دندان های مولری که ریشه های کونیکال فیوز شده هستند، استفاده نمود.

5- فورسپس کاهورن پایین، دارای طراحی و مدل های متنوعی هستند اما عمدتا دارای نوکی با دو سر تیز و محکم هستند که در انشعاب شاخه دندان های مولر پایین قرار می گیرند. و سپس به سادگی با انجام حرکت بالا و پایین و فشردن دسته فورسپس و استفاده از دو سطح باکال و لینگوال به عنوان تکیه گاه، دندان از جای خود خارج می گردد.
لازم به ذکر است همانند فورسپس مدل انگلیسی، استفاده نادرست از فورسپس کاهورن می‌تواند منجر به بروز آسیب های جدی از جمله شکستگی استخوان آلوئولار و یا آسیب به دندان‌های فک بالا شود.

6- فورسپس یونیورسال پایین - برای اطفال،‌ از لحاظ ظاهری و طراحی همانند فورسپس یونیورسال پایین مخصوص بزرگسال می باشد با این تفاوت که از لحاظ سازی اندکی کوچکتر بوده و برای تمامی دندان های شیری فک پایین قابل استفاده می باشد.

راهنمای شناسایی و استفاده از فورسپس های دندانپزشکی